Φιλαρέτη Κομνηνού: Το σίγουρο είναι ότι δεν θέλησα να είμαι θεατής της ζωής

Στα πρώτα, από τα 27, χρόνια που τελικά παρέμεινε φυλακισμένος από το καθεστώς του Απαρτχάϊντ στη Νότια Αφρική, ο Νέλσον Μαντέλα συμμετείχε σε μια θεατρική παράσταση μεταξύ των κρατουμένων. Επρόκειτο για την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή και η έκπληξη ήταν πως ο Μαντέλα επέλεξε να υποδυθεί το ρόλο του βασιλιά Κρέοντα. Η Φιλαρέτη Κομνηνού έχει ανακαλύψει (ενθουσιασμένη) αυτήν την πληροφορία στην διάρκεια της έρευνας της για την «Αντιγόνη» που κάνει πρεμιέρα στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου στις 27 Ιουνίου σε σκηνοθεσία του Ούλριχ Ράσε. Η Κομνηνού θα υποδυθεί εδώ το ρόλο του μάντη Τειρεσία.

Βρίσκει την πληροφορία αυτή συνταρακτική αφού, όπως επισημαίνει, «ο μεγαλύτερος μαχητής κατά του Απαρτχάϊντ διάλεξε να παίξει αυτόν το ρόλο προκειμένου να αποδείξει στους κρατούμενους πως ένας ηγέτης μπορεί να ξεκινάει με τις καλύτερες προθέσεις, αλλά η αλαζονεία παραμονεύει, ικανή να τον οδηγήσει να διαπράξει την απόλυτη ύβρη».

Από τις πλέον διακεκριμένες τραγωδούς (και όχι μόνο) του ελληνικού θεάτρου, η Φιλαρέτη Κομνηνού έχει αγαπήσει την αρχαία τραγωδία από πολύ νωρίς: από τα φοιτητικά της χρόνια στη Φιλοσοφική του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, από τα λόγια του δασκάλου της Δημήτρη Μαρωνίτη, από την πλούσια βεντάλια των ρόλων που υποδύθηκε – έχει μάλιστα εμπειρία της Αντιγόνης στο μακρινό 1980 όταν θα έπαιζε την Ισμήνη σε σκηνοθεσία του Σπύρου Ευαγγελάτου.

Και θα αναθέρμαινε το αίσθημα της για το είδος, όταν σε ένα διεθνές συνέδριο ακαδημαϊκών για το αρχαίο δράμα στο Μεξικό, διαπίστωσε τον σεβασμό-θαυμασμό που αποτυπώθηκε στα μάτια των συνάδελφων και συνομιλητών της, καθώς συστηνόταν ως μια ηθοποιός με «χιλιόμετρα» στην Επίδαυρο.

Αυτή η φορά είναι, κάπως, ξεχωριστή. Αφενός, γιατί η «Αντιγόνη» έρχεται να εκπληρώσει μια επιθυμία της σε εκκρεμότητα: να συνεργαστεί με έναν διακεκριμένο ξένο σκηνοθέτη. Οι αυξημένες προκλήσεις της μεθόδου του αλλά και η καλή σχέση που έχει αναπτύξει με τον Γερμανό Ράσε την ικανοποιεί διπλά. Και αφετέρου, γιατί η Φιλαρέτη Κομνηνού έχει μια εγγενή σχέση με τη μαχητικότητα που, στις άγριες μέρες μας, θεωρεί χρέος του καλλιτέχνη και προϋπόθεση επιβίωσης για όλους μας.

Η Φιλαρέτη Κομνηνού υποδύεται τον ρόλο του Τειρεσία στην πολυαναμενόμενη “Αντιγόνη” που ανοίγει φέτος τα Επιδαύρια.

Η διαδικασία της οντισιόν είναι δύσκολη: το εξεταστικό βλέμμα πάνω σου σε στρεσάρει και δεν σου επιτρέπει να εκφραστείς με ελευθερία. Ωστόσο, στην περίπτωση ενός ξένου σκηνοθέτη που δεν γνωρίζει τους Έλληνες ηθοποιούς τι πιο λογικό να δει, να εκτιμήσει και να μην δημιουργήσει μια παράσταση με ηθοποιούς που θα του υπαγορεύσουν; Το θεωρώ καλλιτεχνικά πολύ πιο έντιμο και ουσιαστικό.

Από το «χαίρω πολύ» με τον Ράσε γεννήθηκε, σχεδόν αυτόματα, μια συνεννόηση γύρω από το τι θέλουμε να δημιουργήσουμε. Με έκανε να αισθανθώ μια οικειότητα, με την οποία ξαφνιάστηκα – καθώς έχουμε λίγο την εικόνα ότι ένας Γερμανός σκηνοθέτης είναι αυστηρός και απρόσιτος. Από την αρχή της διαδικασίας μέχρι σήμερα, αισθάνομαι πως κάτι όμορφο και δημιουργικό συμβαίνει στη συνεργασία μας και στην ανθρώπινη σχέση μας.

Αν σε αυτή την καλλιτεχνική και βιολογική ηλικία, έχω ακόμα την ανάγκη να αποδείξω στους άλλους μάλλον κάτι δεν έχει πάει καλά

Νομίζω δεν θα με κλόνιζε, καθόλου. Δεν θα το εκλάμβανα ως ήττα ή απόρριψη. Γιατί όταν ένας σκηνοθέτης έρχεται με πολύ συγκεκριμένο πλάνο στο νου του για μια παράσταση, μπορεί κάλλιστα να μην χρειάζεται την δεδομένη στιγμή την δική σου παρουσία.

Μα, μετά από αυτή την πορεία, εκείνο που με ενεργοποιεί είναι ο βαθμός δυσκολίας. Δεν με αφορά, η διαδικασία της επανάληψης σε κάτι που ήδη έχω κάνει και έχει τη σιγουριά της επιτυχίας. Η αναζήτηση για το καινούργιο στο θέατρο έχει να κάνει με μια γενικότερη περιέργεια που έχω για τη ζωή. Κόντρα στη βιολογική μου ηλικία ευτυχώς διατηρώ ακόμα  ενεργή αυτή την περιέργεια – γι’ αυτό και είμαι ταξιδιάρα, γι’ αυτό και μελετάω συνέχεια. Είναι αντανάκλαση μιας γενικότερης θεώρησης. Οπότε, όχι μόνο αναζητώ, αλλά και προκαλώ την δυσκολία. Άσε που πιστεύω ότι είναι εντελώς απαραίτητο να έχεις μια υγιή δόση φόβου κάθε φορά που ξεκινάς κάτι καινούργιο. Αυτή η αβεβαιότητα για το αποτέλεσμα με κάνει να δουλεύω πιο σκληρά.

Στον εαυτό μου μπορεί. Αν σε αυτή την καλλιτεχνική και βιολογική ηλικία, έχω ακόμα την ανάγκη να αποδείξω στους άλλους μάλλον κάτι δεν έχει πάει καλά.

Δεν θα ήμουν ηθοποιός, δεν θα είχα σχέση με την τέχνη αν θεωρούσα πως όλα είναι αποτέλεσμα ενός ορθολογισμού

Μέσα στα χρόνια, έχω συνεργαστεί με σκηνοθέτες που προσεγγίζουν το αρχαίο δράμα με την ψυχολογική μέθοδο, με σκηνοθέτες πιο φορμαλιστές ή πιο εικαστικούς. Έχω δοκιμαστεί πολύ και έχω καταλήξει ότι η ψυχή μου και ο νους μου ανθίζουν όταν συναντιέμαι με τον πυρήνα του αρχαίου δράματος: το τελετουργικό στοιχείο. Ένα στοιχείο που εμπεριέχει η μέθοδος του Ράσε. Η παράσταση λειτουργεί κάτω από ένα ρυθμικό καταιγισμό – από τη ζωντανή ορχήστρα, από τον τρόπο που κινούμαστε αδιάκοπα στην ορχήστρα – και γεννιέται ένα είδος έκστασης  στους ηθοποιούς και εύχομαι και στους θεατές. Στο αρχαίο δράμα φυσικά συναντιέσαι και  με ένα λόγο σπουδαίο – κι εκεί ευγνωμονώ ότι έχω σπουδάσει στο τμήμα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής. Κι επίσης ευγνωμονώ ότι έχω διδαχθεί αυτή τη γλώσσα από δασκάλους, όπως ο Δημήτρης Μαρωνίτης, ώστε να μπορώ να αποκρυπτογραφήσω καλύτερα ποιητικά κείμενα του συγγραφικού μεγέθους του Σοφοκλή.

Παρά τις πολυάριθμες καθόδους της στην Επίδαυρο, η Φιλαρέτη Κομνηνού ομολογεί πως “η Επίδαυρος εξακολουθεί να είναι για μένα μια ισχυρή εμπειρία”.

Το 2010 πήρα μέρος σε ένα παγκόσμιο συνέδριο για το αρχαίο δράμα που διοργανωνόταν στο Μεξικό. Κι εκεί ήταν συγκεντρωμένοι μελετητές και ακαδημαϊκοί από όλο τον κόσμο. Δεν θα ξεχάσω ποτέ των βλέμμα τους όταν με σύστηναν ως την ηθοποιό από την Ελλάδα που έχει παίξει στην Επίδαυρο. Κι εκεί συνειδητοποίησα, για ακόμα μια φορά, πόση γοητεία και σεβασμό ασκεί το αρχαίο δράμα στην παγκόσμια κοινότητα και το κύρος  που φέρει αυτό το θέατρο στα μάτια τους. Οπότε ναι, η Επίδαυρος εξακολουθεί να είναι για μένα μια ισχυρή εμπειρία.

Ειδικά, ο Μαρωνίτης ήταν ένα μεγάλο κεφάλαιο στην πορεία μου. Δεν θα ξεχάσω – μεταξύ πολλών άλλων – όταν κάναμε μια κοινή παρουσίαση σε ένα βιβλίο του Νίκου Θέμελη· εκείνος επρόκειτο να μιλήσει για τον Θέμελη κι εγώ θα διάβαζα ένα απόσπασμα κειμένου του. Μου πρότεινε να ξεκινήσω με την ανάγνωση – όπως και έγινε. Μόλις τελείωσα πήρε αυθόρμητα το μικρόφωνο και είπε «επειδή ζήλεψα τον τρόπο που το διάβασε η μαθήτρια μου, θα διαβάσω κι εγώ!». Δεν έχω πάρει μεγαλύτερο παράσημο από αυτό. Και μια άλλη ανάμνηση που έχω  από τον δάσκαλο μου ήταν όταν σε μια παρουσίαση του μεταφραστικού του έργου στον Όμηρο ενώ διαβαζα στην νεοελληνική  ‘χάιδευε’ τις λέξεις με αρχαιά θραύσματα λόγου. Αυτή η συνάντηση των δυο γλωσσών, η μουσικότητα που είχαν ήταν μια πολύ συγκινητική εμπειρία για όλους μας.

Πιστεύω πως όταν ανέχεσαι  μια προσβλητική επαγγελματική συνεργασία, αυτόματα μικραίνεις και ως ηθοποιός στη σκηνή, κυλάς προς την μετριότητα

Παρακολουθώ επί χρόνια παραστάσεις στο Φεστιβάλ της Αβινιόν, του Εδιμβούργου κι έχω ξεχάσει πόσες φορές έχω πάει στο Βερολίνο για να δω θέατρο – για μένα τα αξιοθέατα στο Βερολίνο είναι τα θέατρα. Έχω δει εξαιρετικές παραστάσεις αλλά και μέτριες και κακές. Ένας ξένος σκηνοθέτης δεν χρίζεται a priori  και σπουδαίος. Στην συνάντηση με τον Ράσε θα έλεγα ότι έχουμε βρει ένα συντονισμό γύρω από την ερμηνεία του θεατρικού πυρήνα. Στην παράσταση του, η δυσκολία είναι οι ηθοποιοί να βρούμε τον τρόπο ώστε να μην ερμηνεύουμε μέσα από την άψογη εκτέλεση μιας φορμαλιστικής άσκησης, αλλά η ερμηνεία μας να προκύπτει ως μια βαθύτερη ανάγκη που εξωθεί το σώμα και τη φωνή σε μια εκτόξευση ενέργειας. Αυτό ναι, με αφορά.

Για την δουλειά του ηθοποιού λέει: “Ο ηθοποιός είναι ένας επαγγελματίας ονειροπόλος, όπως λένε κάποιοι”.

Ο μύθος λέει πως η Αθηνά τιμώρησε τον Τειρεσία επειδή την είδε γυμνή και τον μεταμόρφωσε σε γυναίκα. Έχει ζήσει και ως άνδρας και ως γυναίκα και εκεί συνειδητοποιείς πως οι αρχαίοι μύθοι έχουν καταπιαστεί με την έμφυλη ταυτότητα. Ο Ράσε ήθελε γυναίκα ηθοποιό για τον μάντη Τειρεσία γιατί προσεγγίζει τον ήρωα με την δύναμη που αντλεί από την γυναικεία φύση. Και όντως αν προκαλέσεις τη φύση, θα σε τιμωρήσει με αμείλικτο τρόπο. Αντιλαμβάνομαι, επομένως, τον Τειρεσία ως ένα φυσικό φαινόμενο, μια δύναμη πέραν του γήινου και αυτού που μας περιβάλλει. Κι όταν ένα πλάσμα στερείται της όρασης αναπτύσσει μιαν άλλου είδους ενόραση, μεγεθύνεται η αντίληψη του νου. Κι αυτό το στοιχείο ερευνούμε στην πρόβα το τελευταίο διάστημα.

Ναι, και άκουσε κάτι, σχεδόν, απίστευτο: Κάποτε, σ’ ένα από τα ταξίδια μου στο Βερολίνο, είχα αγοράσει ένα μαύρο μπλουζάκι από το Berliner Εnsemble και προχθές πήγα στην πρόβα φορώντας το. Στην πλάτη του έχει ένα μότο, ένα δίστιχο στα γερμανικά, το οποίο μόλις είδε ο Γιάννικ Στόμπενερ (σ.σ. ο χορογράφος  της παράστασης) με διέκοψε έκπληκτος, ρωτώντας με αν ξέρω τι λέει. Καθώς δεν γνωρίζω γερμανικά μου το μετέφρασε: «Βλέπω περισσότερα, όταν κλείνω τα μάτια». Κι ήταν σοκαριστικό γιατί εκείνη ακριβώς την ώρα δοκιμάζαμε ιδέες γύρω από την τυφλότητα του Τειρεσία. Αμέσως, αισθανθήκαμε ότι είναι ένας πολύ καλός οιωνός για το πρόπλασμα του ήρωα.

Είναι πολύ σημαντικό να έχεις αυτοεκτίμηση, να αισθάνεσαι ένα είδος περηφάνιας για το πως πορεύεσαι στη ζωή σου

Ναι, πιστεύω. Δεν θα ήμουν ηθοποιός, δεν θα είχα σχέση με την τέχνη αν θεωρούσα πως όλα είναι αποτέλεσμα μιας λογικής, ενός ορθολογισμού. Υπάρχουν κι άλλα πράγματα και, ανάλογα με το πόσο ανοιχτός είσαι για να τα υποδεχθείς, σε επισκέπτονται. Ο ηθοποιός είναι ένας επαγγελματίας ονειροπόλος, όπως λένε κάποιοι.

Όχι, καθόλου! Άλλωστε, ήταν εντελώς συμπτωματικό. Ενώ βρισκόμουν σε μια παρέα στην περίφημη ταβέρνα «Δόμνα» της Θεσσαλονίκης, μια κοπέλα μου είπε ότι σε δύο μέρες θα έδινε εξετάσεις στη δραματική του ΚΘΒΕ. Εκείνη τη στιγμή – και παρότι φοιτούσα στη Φιλοσοφική του ΑΠΘ – μου καρφώθηκε η ιδέα να κάνω το ίδιο. Μέσα σε μια μέρα, έμαθα ένα ποίημα του Ελύτη και το μονόλογο της Ηλέκτρας και πήγα στις εξετάσεις. Παρουσίασα ένα θέαμα μάλλον προς απόρριψη, αλλά στην επιτροπή ευτυχώς ήταν πρόεδρος ο Μίνωας Βολανάκης -τότε διευθυντής του Κρατικού θεάτρου Βορείου Ελλάδας. Κι ενώ ήμουν σίγουρη πως είχα αποτύχει, έξαφνα με ενημέρωσαν ότι πέρασα. Εκ των υστέρων, έμαθα ότι ο Βολανάκης είχε θέσει βέτο πως «αυτή τη θέλω» και σαν να μην φτάνει αυτό μου έδωσε και την υποτροφία. Αν, λοιπόν, δεν είχαν συμβεί όλα αυτά, δεν ξέρω αν θα έδινα εξετάσεις για δεύτερη φορά. Και ποιος ξέρει ποιά θα ήταν η ζωή μου…

Έλα ντε! Αλλά η ζωή αποφάσισε αλλιώς και, φυσικά, έχει σημασία τι κάνεις όταν συναντάς ένα απλωμένο χέρι. Εγώ πιάστηκα από αυτό. Έκτοτε, τρέφω μια λατρεία, ένα θαυμασμό για τον Βολανάκη γιατί πήρε το τιμόνι της ζωής μου στα χέρια του. Είναι ένας από τους δασκάλους μου, που λέγαμε νωρίτερα.

Για να μην παριστάνω την αγία, έχω κι εγώ παρασυρθεί και έχω επιχειρήσει να χορτάσω τη ματαιοδοξία μου – ειδικά εκείνη την περίοδο που συμμετείχα σε τηλεοπτικές σειρές

Πολλές φορές. Αλλά ήταν κι άλλες που το ζητούσα μάταια. Βέβαια, σημασία έχει να προχωράς και να συνεχίζεις να ονειρεύεσαι. Γιατί ακόμα και μια αποτυχία, μια στραβοτιμονιά ή μια κακή συνάντηση με ανθρώπους – ανθρώπους που κάνουν αυτή τη δουλειά οδηγημένοι μόνο από το ναρκισσισμό – κάποτε θα τελειώσει. Ένα ποτάμι είναι το θέατρο, άλλοτε βαθύ, άλλοτε ρηχό που παρασύρει σκουπίδια και, άλλες φορές πάλι, γίνεται δρόμος για να τον διασχίσουν ψυχές που θέλουν να πάνε αλλού.

Σχολιάζοντας τα φαινόμενα “ψωνισμένων” στο θέατρο: “Παλιότερα, θύμωνα πολύ. Πλέον, πλήττω, βαριέμαι. Αναγνωρίζεις το ‘μοντέλο’ του καλλιτέχνη που ψωνίζεται και δεν μπορείς παρά να πεις «τί κρίμα!»”, λέει.

Εννοείται, αφού δεν έσκυβα το κεφάλι. Όταν αισθανόμουν ότι κάποιος με αδικούσε ή με πρόσβαλλε δεν το άφηνα να περάσει έτσι. Συνέβησαν τέτοια περιστατικά – ακόμα και με τον μέντορα μου, τον Ανδρέα Βουτσινά. Γιατί πιστεύω πως όταν υποτάσσεσαι και ανέχεσαι  μια  προσβλητική επαγγελματική συνεργασία, αυτόματα μικραίνεις και ως ηθοποιός στην σκηνή, κυλάς προς την μετριότητα. Γίνεσαι ένα απλό εκτελεστικό όργανο.

Ναι, δεν μπορείς να απομονώσεις μια θέση μόνο στη δουλειά σου. Μια στάση ζωής που με οδήγησε μέχρι εδώ. Αυτό ήταν το χούι μου. Γιατί, πέραν από τις φιλοδοξίες που μπορεί να έχει κανείς μέσα στη δουλειά του, το βασικότερο είναι να έχεις αυτοεκτίμηση. Αν κάνω κάτι για το οποίο ντρέπομαι, είναι βέβαιο πως μετά θα λειτουργήσει τραυματικά, θα δηλητηριάσει μυαλό, ψυχή, συμπεριφορά. Ανοίγει ένα μεγάλο κεφάλαιο με κόμπλεξ και απωθημένα. Είναι πολύ σημαντικό να έχεις αυτοεκτίμηση, να αισθάνεσαι ένα είδος περηφάνιας για το πως πορεύεσαι στη ζωή σου.

Η εξουσία διαφθείρει και τους καλύτερους. Και είμαι σε μια ηλικία που, επουδενί, δεν θα ήθελα να εντοπίσω τέτοια συμπτώματα στον εαυτό μου

Εννοείται! Παλιότερα, θύμωνα πολύ μπροστά σε φαινόμενα ψωνίσματος. Πλέον, πλήττω, βαριέμαι. Αναγνωρίζεις το ‘μοντέλο’ του καλλιτέχνη που ψωνίζεται και δεν μπορείς παρά να πεις «τί κρίμα!». Γιατί έχει στραφεί αλλού το ενδιαφέρον για τη ζωή και την δουλειά του.

Για να μην παριστάνω την αγία, έχω κι εγώ παρασυρθεί και έχω επιχειρήσει να χορτάσω τη ματαιοδοξία μου – ειδικά εκείνη την περίοδο που συμμετείχα σε τηλεοπτικές σειρές. Ευτυχώς, για κάποιο λόγο, όταν διαπίστωνα πως υιοθετούσα συμπεριφορές που – πρώτη εγώ δεν ενέκρινα – γρήγορα άλλαζα κατεύθυνση. Κι, επίσης, είχα καλούς φίλους που μου χτυπούσαν συναγερμό.

Από τις εμπειρίες που την γειώνουν: “Με απασχολεί πολύ να συναντώ δημιουργούς που έχουν αγγίξει κάτι υπερβατικό, εκτός του καθημερινού. Όταν χάνω το θάρρος μου καθώς περπατώ στη ζωή, αυτός είναι ο τρόπος να ξαναβρίσκω τα γράδα μου”.

Κάθε φορά που με βασανίζει ένα αίσθημα μετεωρισμού έχω βρει ένα αντίδοτο: ανατρέχω σε στιγμές μεγάλων ερμηνειών από ηθοποιούς που με καθηλώνουν. Τελευταία βλέπω και ξαναβλέπω τον Μαντς Μίκελσεν στον «Άσπρο πάτο» όταν χορεύει  στη σκηνή του φινάλε. Με απασχολεί πολύ να συναντώ δημιουργούς που έχουν αγγίξει κάτι υπερβατικό, εκτός του καθημερινού. Όταν χάνω το θάρρος μου καθώς περπατώ στη ζωή, αυτός είναι ο τρόπος να ξαναβρίσκω τα γράδα μου.

Φυσικά! Δεν έχω πάντα ένα ορισμένο βήμα. Και ευτυχώς που δεν το έχω. Ίσως αυτό που παρατηρείς και, μάλλον το εκπέμπω, είναι ένα οργανωμένο σύστημα αυτοπροστασίας.

Δεν αντέχω την αγωνία του να είμαι συνεχώς στην επικαιρότητα

Ναι, είμαι μαχητική και διεκδικώ – κάτι που μετέφερα ως αντίληψη και στο γιο μου, τον Γιώργο Παπαγεωργίου. Και είναι κάτι που με χαρακτηρίζει και στην κοινωνική μου συμπεριφορά.

Ξέρω ότι ζω σε μια χώρα – μπάχαλο. Αλλά όπως είπε και ο σπουδαίος πρόεδρος της Ουρουγουάης, Χοσέ Μουχίκα «πολιτισμός δεν είναι να βλέπεις μια ωραία ταινία. Πολιτισμός είναι η κάθε μέρα της ζωής σου. Από τον τρόπο που καλλιεργείς τη γη σου μέχρι τον τρόπο που συνομιλείς με τους άλλους ανθρώπους». Συνεπώς, διεκδικώ και ως πολίτης αυτής της χώρας. Δεν μένω αμέτοχη.

Επιβάλλεται! Στο δικό μου σύστημα αξιών, ο καλλιτέχνης που είναι περιχαρακωμένος και ομφαλοσκοπεί στο θερμοκήπιο της ζωής του δεν είναι ένα πρόσωπο στο οποίο θα επενδύσω το θαυμασμό μου. Δεν γίνεται να είσαι καλλιτέχνης και να μην παίρνεις θέση ως πολιτικό ον. Θα φέρω ως  παράδειγμα τον Χαβιέ Μπαρδέμ που, εκτός από συναρπαστικός ηθοποιός, δρα και ως ακτιβιστής καταγγέλλοντας δημόσια παρανομίες.

Το επιχείρησα στο παρελθόν, πλέον έχω κάποιες επιφυλάξεις.

Σχετικά με τις προτάσεις που έχει δεχθεί για να αναλάβει θεσμική θέση: “Τότε πίστευα πως δεν είμαι γι’ αυτά. Καμιά φορά, βέβαια, σκέφτομαι, μήπως έκανα λάθος· μήπως θα μπορούσα να προσφέρω κάτι στον κλάδο μου. Ίσως το ξανασκεφτώ σε μια καινούργια πρόταση”.

Ναι, αλλά ήμουν κάθετη. Έχω αντιληφθεί πως η εξουσία διαφθείρει και τους καλύτερους. Και είμαι σε μια ηλικία που, επουδενί, δεν θα ήθελα να εντοπίσω τέτοια συμπτώματα στον εαυτό μου. Άσε που οι προτάσεις αυτές αποσκοπούσαν σε άγραν ψήφων, δεν υπολόγιζαν στις απόψεις μου.

Έμμεσα, ναι. Αλλά τότε πίστευα πως δεν είμαι γι’ αυτά. Καμιά φορά, βέβαια, σκέφτομαι, μήπως έκανα λάθος· μήπως θα μπορούσα να προσφέρω κάτι στον κλάδο μου. Ίσως το ξανασκεφτώ σε μια καινούργια πρόταση.

Ναι, μέσα από αυτό που βιώνουμε ως πολίτες, σχεδόν σε παγκόσμια κλίμακα, καταλήγω πως οι κυβερνώντες είναι  μολυσμένοι από την μέθη της εξουσίας, από την μέθη του κέρδους. Αυτό που σήμερα συμβαίνει στη Γάζα – να αποκλείεται ο άμαχος πληθυσμός από την τροφή και το νερό και συνάμα να δέχεται βομβιστικές επιθέσεις –  δεν έχει συμβεί μεταπολεμικά σε άλλη περίπτωση. Και την ίδια ώρα, το Ισραήλ έχει εξασφαλίσει τόσο καιρό και τη σιωπή όλων των άλλων «δημοκρατικών» κρατών της Δύσης. Μου φαίνεται αδιανόητο!

Αναρωτιέμαι γιατί δεν έχω χορτάσει το θέατρο – ενώ σε άλλους τομείς της ζωής μου είμαι χορτασμένη. Η επιθυμία μου να είμαι πάνω στη σκηνή είναι πάντα παρούσα

Δεν ξέρω αν σνόμπαρα πράγματα ή απλώς προστάτευσα την πνευματική και ψυχική μου ισορροπία. Δεν αντέχω την αγωνία του να είμαι συνεχώς στην επικαιρότητα. Φυσικά, απέκτησα αυτήν την ηρεμία σταδιακά, με τα χρόνια άρχισα να επαναπροσδιορίζομαι και να επανατοποθετούμαι στο χώρο. Κι επειδή ο χρόνος δουλεύει αντίστροφα, στράφηκα στα απολύτως ουσιαστικά και πολύτιμα για το διάστημα που μένει. Έχω κάνει και κύκλους ζωής μέσα στους οποίους ήμουν επαγγελματικά πολύ ανήσυχη. Αλλά έρχεται και η στιγμή – εδώ είμαι τώρα – που νιώθω ευτυχισμένη και πλήρης μαζί με την οικογένεια μου, το γιο μου, την Δανάη (Μιχελάκη) και την εγγονή μου.

Σε τίποτα! Και αναρωτιέμαι, μάλιστα, γιατί δεν έχω χορτάσει το θέατρο – ενώ σε άλλους τομείς της ζωής μου είμαι χορτασμένη. Η επιθυμία μου να είμαι πάνω στη σκηνή είναι πάντα παρούσα.

Αν ήθελα ένα σύντροφο θα τον είχα. Αλλά δεν μου έτυχε εκείνο που ονειρευόμουν σαν στόχο συντροφικής ζωής

Πάντα έλεγα πως ήθελα να δουλέψω με έναν καταξιωμένο σκηνοθέτη από το εξωτερικό. Και να, που εκπληρώνω τώρα αυτήν την επιθυμία.

Για τα ανικανοποίητα της ζωής της: “θα ήθελα να ζήσω σε μια άλλη χώρα για ένα ικανό διάστημα, να εκτεθώ σε μια πιο όμορφη καθημερινότητα. Αυτό μέσα μου έχει μείνει ως ένα «αχ». Οπότε, αν μπορούσα να γυρίσω το χρόνο πίσω, θα έφευγα για μια διετία από την Ελλάδα”.

Όταν κάνω τέτοιες σκέψεις, καταλήγω να κοιτάζω τα ανικανοποίητα. Και μέσα σε αυτά υπάρχει κάτι που δεν βίωσα: θα ήθελα να ζήσω σε μια άλλη χώρα για ένα ικανό διάστημα, να εκτεθώ σε μια πιο όμορφη καθημερινότητα. Αυτό μέσα μου έχει μείνει ως ένα «αχ». Οπότε, αν μπορούσα να γυρίσω το χρόνο πίσω, θα έφευγα για μια διετία από την Ελλάδα – και όχι μέσα από την ιδιότητα της ηθοποιού. Απλώς για να ζήσω στην Τοσκάνη ή στο Εδιμβούργο και να πάρω μαζί μου άλλους ήχους, να χάνομαι σε άλλα βλέμματα, να βιώνω μιαν άλλη κουλτούρα.

Ο ρόλος της γιαγιάς μου προσέφερε ένα απέραντο χαμόγελο. Όταν η μικρή κοιμάται στην αγκαλιά μου είναι ένα από τα ωραιότερα πράγματα που μου έχουν συμβεί. Να ακουμπάει αυτό το κεφαλάκι στην αγκαλιά μου και ν’ ακούω την ανάσα της. Εκεί ο χρόνος παγώνει και υπάρχει μόνο αυτό το πολύ δυνατό αίσθημα.

Από την λέξη πρωταγωνίστρια κρατάω το δεύτερο συνθετικό, της αγωνίστριας

Επειδή μάλλον έχω τρομάξει – βλέποντας σχέσεις ανθρώπων γύρω μου τόσο συμβατικές που διατηρούνται γιατί κρύβουν τον φόβο της μοναξιάς. Ε, λοιπόν, εγώ μπορώ να ζήσω και μόνη μου όμορφα και καλά. Ξέρω πως, με την επιλογή μου, μπορεί να μην πείθω κάποιους, μα δεν με νοιάζει. Αν ήθελα ένα σύντροφο θα τον είχα. Αλλά δεν μου έτυχε εκείνο που ονειρευόμουν σαν στόχο συντροφικής ζωής.

Παλιότερα αισθανόμουν πάνω μου αυτό το βλέμμα «του γιατί είσαι μόνη». Τότε γινόμουν αιχμηρή, τώρα γελάω. Πίστεψε με, όταν συναντώ ηλικιωμένα ζευγάρια να περπατούν χέρι – χέρι λιώνει η ψυχή μου, νιώθω σαν να αντικρύζω ένα έργο τέχνης, έναν πίνακα ζωγράφου. Και τους χαίρομαι που τα ‘κατάφεραν’. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι όλοι πρέπει να γερνάμε με ένα χέρι στο πλάι μας. Ξέρεις, αυτό μοιάζει με την κριτική που ασκείται στις γυναίκες οι οποίες δεν θέλησαν ή δεν μπόρεσαν να γίνουν μητέρες. Γιατί να εισπράττουν το βλέμμα οίκτου από όσες τα… κατάφεραν;

Από την λέξη πρωταγωνίστρια κρατάω το δεύτερο συνθετικό, της αγωνίστριας. Διεκδίκησα νομίζω να κάνω την ζωή μου ενδιαφέρουσα, διηγήσιμη και όχι πληκτική. Δεν είμαι σίγουρη ότι το κατάφερα. Το σίγουρο, πάντως, είναι ότι δεν θέλησα να είμαι θεατής της ζωής.

H φωτογράφιση έγινε στους χώρους της εταιρίας Metacosmoi