Αναδρομή στο έργο της Marlene Dumas στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Ο βίος, το αρχείο, η τέχνη… Αυτοί είναι οι τρεις άξονες πάνω στους οποίους κινείται το ζωγραφικό έργο της Marlene Dumas, το οποίο το αθηναϊκό κοινό θα έχει για πρώτη φορά την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά, χάρη στην έκθεση «Cycladic Blues», η οποία θα φιλοξενείται μέχρι τις 2 Νοεμβρίου 2025 στο Μέγαρο Σταθάτου, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Η γεννημένη το 1953 στο Κέιπ Τάουν, στη Νότια Αφρική του απαρτχάιντ, Μαρλέν Ντυμά είναι μια σημαντική μορφή της σύγχρονης τέχνης, που με το έργο της έχει διευρύνει το εικαστικό λεξιλόγιο της ζωγραφικής, ενώ οι δημιουργίες της έχουν παρουσιαστεί στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου.

Η έκθεση που φιλοξενείται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αποτελεί μια αναδρομή στο καλλιτεχνικό της έργο των τελευταίων 30 χρόνων, καθώς τα παλαιότερα έργα ανάγονται στο 1992, ενώ τα νεότερα, δύο πίνακες που φιλοτέχνησε ειδικά για την αθηναϊκή έκθεσή της («Phantom Age» και «Old»), έγιναν μόλις τον Ιανουάριου του 2025. Την επιμέλεια της έκθεσης ανέλαβε ο ανεξάρτητος επιμελητής Douglas Fogle, σε στενή συνεργασία με την ίδια την καλλιτέχνιδα, η οποία μάλιστα επέλεξε προσωπικά τις αρχαιότητες από τη συλλογή του μουσείου με τις οποίες «συνομιλούν» τα έργα της Ντυμά.

Γενική άποψη της έκθεσης, Φωτo. Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Installation shot, Photo. Paris Tavitian © Museum of Cycladic Art

Ο Ντάγκλας Φογκλ είχε επιμεληθεί την έκθεση του Mike Kelley, «Fortress of Solitude», που είχε παρουσιαστεί στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης την περίοδο 2017/18, ενώ με την ίδια τη Μαρλέν Ντυμά είχε συνεργαστεί για πρώτη φορά το μακρινό 2001, όταν την κάλεσε να συμμετάσχει στην έκθεση «Painting at the Edge of the World», που επιμελήθηκε στο Walker Art Center στη Μινεάπολι.

Στην έκθεση που επιμελήθηκε για το Κυκλαδικό Μουσείο, την οποία χαρακτήρισε «πολύ προσωπική», παρουσιάζονται συνολικά 43 πίνακες ζωγραφικής, κάποιοι μεγάλης κλίμακας, και σχέδια με μελάνι σε χαρτί, τα περισσότερα από τα οποία έχουν αυτοβιογραφικό χαρακτήρα, προσεγγίζοντας ζητήματα όπως η ταυτότητα, η ευαλωτότητα, η εξουσία και η σεξουαλικότητα, η μητρότητα, η μνήμη και ο θάνατος.

Γενική άποψη της έκθεσης, Φωτo. Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Installation shot, Photo. Paris Tavitian © Museum of Cycladic Art

Τα έργα που φιλοξενούνται στην έκθεση «Cycladic Blues» δεν συνομιλούν μονάχα με τις αρχαιότητες του μουσείου αλλά εμπεριέχουν, συχνά, και τα ίδια αναφορές στο έργο άλλων καλλιτεχνών – άλλωστε στην είσοδο των αιθουσών του πρώτου ορόφου του Μεγάρου Σταθάτου μια επιγραφή υπενθυμίζει πως «ένας καλλιτέχνης είναι καλλιτέχνης εξαιτίας άλλων καλλιτεχνών». Έτσι, ανάμεσά τους, ο επισκέπτης αναγνωρίζει άμεσες αναφορές στον Μαν Ρέι στο «Glass Tears (for Man Ray)» (2008) ή στον Γκυστάβ Κουρμπέ και την «Προέλευση του κόσμου» με το έργο «Immaculate» (2003), ένα ερωτικό δώρο προς τον σύντροφό της, επίσης ζωγράφο, Jan Andriesse (1950-2021).

Στα έργα της Ντυμά κυριαρχεί η ανθρώπινη μορφή, τις περισσότερες φορές όμως η καλλιτέχνιδα ξεκινά να ζωγραφίζει έχοντας απέναντί της όχι ένα μοντέλο αλλά φωτογραφίες, όπως, π.χ., στο έργο «Alpha» (2004), η νεκρική μάσκα μιας γυναίκας, θύμα της ομηρίας από τσετσένους ενόπλους σε θέατρο της Μόσχας το 2002.

Γενική άποψη της έκθεσης, Φωτo. Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Installation shot, Photo. Paris Tavitian © Museum of Cycladic Art

Η Ντυμά, στα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση, δίνει μεγάλο βάρος στην αυτοβιογραφική πτυχή του έργου της – πολλά είναι τα έργα που παρουσιάζονται μέλη της οικογένειάς της: η κόρη της και ο γαμπρός της, τα εγγόνια της κ.ά. Αλλά και η ίδια μπορεί να αναγνωριστεί πίσω από έργα όπως το «50+», ένα εξαιρετικό πορτρέτο μιας γυναίκας, μια αυτοπροσωπογραφία, που όπως λέει, «ζωγραφίστηκε και ξαναζωγραφίστηκε με την πάροδο του χρόνου, εμπνευσμένη από το κοντινό πλάνο μιας καρτ ποστάλ ενός … ελληνιστικού γλυπτού όπου απεικονίζεται μια μεθυσμένη ηλικιωμένη», την οποία αποκαλεί «η μούσα μου εκείνη τη νύχτα που τη δημιούργησα».

Η έκθεση «Marlene Dumas: Cycladic Blues» συνοδεύεται από δίχρωμο έγχρωμο κατάλογο, με κείμενα της καλλιτέχνιδας και του Douglas Fogle, που αποτελεί συνέκδοση των εκδόσεων Roma Publications του Άμστερνταμ και του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.

Αριστερά: Σάντρα Μαρινοπούλου, Πρόεδρος και Διευθύνουσα Σύμβουλος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Δεξιά: Marlene Dumas Φωτo. Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Η Μαρλέν Ντυμά γεννήθηκε το 1953 στο Κέιπ Τάουν, στο Πανεπιστήμιο του οποίου σπούδασε Καλές Τέχνες. Στη συνέχεια, θα εγκατασταθεί στο Άμστερνταμ, προκειμένου να συνεχίσει τις σπουδές της στο περίφημο Ateliers ’63. Θα πάρει μέρος στην πρώτη της ομαδική έκθεση το 1978, στο Stedelijk Museum. Το 1982 θα είναι μία από τις νεότερες καλλιτέχνιδες που θα συμμετάσχει στη documenta 7, ενώ δύο χρόνια αργότερα θα παρουσιάσει την πρώτη της ατομική μουσειακή έκθεση στο Centraal Museum της Ουτρέχτης, κυρίως κολάζ. Ένα χρόνο αργότερα θα παρουσιάσει έργα ζωγραφικής στην Galerie Paul Andriesse, στο Amsterdam, στην έκθεση με τίτλο «The Eyes of the Night Creatures». Εκθέσεις της έχουν πραγματοποιηθεί σε μουσεία σε όλο τον κόσμο, όπως το Palazzo Grassi στη Βενετία (2022), το Musée d’Orsay στο Παρίσι (2021), η Tate Modern στο Λονδίνο (2015), το Μουσείο Stedelijk στο Άμστερνταμ (2014) και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη (2008).