Διαδρομές στην ιστορία της νεοελληνικής τέχνης στα Χανιά

Η πορεία της νεοελληνικής ζωγραφικής μέσα σε τρεις αιώνες, από τον 19ο μέχρι και τον 21ο, αποτυπώνεται στις διαδρομές που επιφυλάσσει στον επισκέπτη της η έκθεση έργων από τη Συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, που εγκαινιάστηκε στις 24 Μαΐου και θα διαρκέσει μέχρι τις αρχές Νοεμβρίου 2025.

Μέσα από 99 πίνακες 83 καλλιτεχνών, με τον παλαιότερο να ανάγεται στα 1866 και τον νεότερο να έχει ολοκληρωθεί μόλις το 2024, η έκθεση προσφέρει, αφενός, μια αντιπροσωπευτική εικόνα της εξέλιξης της νεοελληνικής τέχνης και των διαδρομών (τεχνοτροπιακών, υφολογικών κ.λπ.) που ακολούθησαν οι σημαντικότεροι πρωταγωνιστές της και, αφετέρου, μια ιδέα για τη λογική που πρυτάνευε κάθε φορά κατά τη συγκρότηση της Συλλογής, από το 1928 που ιδρύθηκε μέχρι σήμερα.

Έκθεση «Διαδρομές στην τέχνη»: Έργα από τη Συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων

Τα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση «Διαδρομές στην τέχνη», την οποία συνδιοργάνωσαν το Κέντρο Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης της Τράπεζας της Ελλάδος και η Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, αποτελούν «δημιουργίες που αναφέρονται σε σημαίνοντες τόπους και χρονικά ορόσημα τόσο της ελληνικής τέχνης όσο και της ελληνικής ιστορίας», όπως τόνισε μιλώντας κατά τα εγκαίνια της έκθεσης ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας.

Η επιμελήτρια της έκθεσης και επιστημονική υπεύθυνη της Συλλογής της Τράπεζας της Ελλάδος, Χάρις Κανελλοπούλου, εκμεταλλευόμενη τη διάρθρωση της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων σε τρεις ορόφους, κατένειμε τα έργα που επιλέχθηκαν σε τρεις ενότητες, οι οποίες σχηματίζουν διακριτές «διαδρομές», προσφέροντας, με τον τρόπο αυτό, και τον γενικό τίτλο της έκθεσης.

Σπύρος Παπαλουκάς, Χωριό στη Λέσβο, 1924

Η πρώτη διαδρομή εκκινεί από το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, όταν, μαζί με τη συγκρότηση του κράτους και της αστικής κοινωνίας, τίθενται τα θεμέλια για την ελληνική κοσμική ζωγραφική, κυρίως μέσα από το έργο των ζωγράφων της Σχολής του Μονάχου και τις ακαδημαϊκές προσεγγίσεις τους σε θέματα μυθολογικά ή ηθογραφικά, σε προσωπογραφίες ή τοπιογραφίες. Εδώ συναντούμε έργα των Νικηφόρου Λύτρα, Γεώργιου Ιακωβίδη, Ιωάννη Αλταμούρα, Κωνσταντίνου Βολανάκη κ.ά.

Η διαδρομή ακολουθεί τις αναζητήσεις των καλλιτεχνών και κατά τον πρώιμο 20ό αιώνα, όταν σε καλλιτεχνικά κέντρα όπως το Παρίσι ή η Βιέννη έρχονται σε επαφή με νέα ρεύματα και ευαισθησίες, όπως ο ιμπρεσιονισμός, ο συμβολισμός ή ο εξπρεσιονισμός, με χαρακτηριστικότερα τα έργα των Νικολάου Γύζη, Θεόφραστου Τριανταφυλλίδη, Βάλια Σεμερτζίδη, Θάλειας Φλωρά Καραβία, Σοφίας Λασκαρίδου κ.ά. Είναι αξιοσημείωτη εδώ η παρουσία γυναικών ζωγράφων, που αποτελούν συνολικά το ένα τέταρτο των όσων παρουσιάζονται στην έκθεση, κάτι που αντανακλάται και στη συμμετοχή τους στη σύνθεση της Συλλογής.

Μίλτος Γκολέμας, Χωράφι με στάχυα, 2010

Η δεύτερη διαδρομή εκκινεί από τον Κωνσταντίνο Παρθένη, μία από τις σημαντικότερες μορφές του ελληνικού μοντερνισμού, με ένα τμήμα από την «Αποθέωση του Αθανασίου Διάκου», διασχίζοντας στη συνέχεια ολόκληρο τον «σύντομο» 20ό αιώνα, σε μια πορεία που, μέσα από τον πειραματισμό με το φως και το χρώμα, οδηγεί, στις δεκαετίες του 1960 και 1970 αρκετούς καλλιτέχνες στην αφαίρεση. Έτσι, στο τμήμα αυτό, πλάι στα έργα των Κωνσταντίνου Μαλέα και Σπύρου Παπαλουκά, παρουσιάζονται και εκείνα της Βάσως Κατράκη και του Α. Τάσσου, μέχρι του Πάρη Πρέκα (το έργο του οποίου, «Πανιά καϊκιών», κοσμεί το γραφείο του διοικητή της Τράπεζας, Γιάννη Στουρνάρα) και των Μιχάλη Κατζουράκη, Γιώργου Λαζόγκα, Ρένας Παπασπύρου.ΗΗΗ

Η τρίτη διαδρομή, τέλος, έχει στο επίκεντρό της την επιστροφή στην παραστατικότητα, που σημειώνεται κατά το τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα, οπότε η αναπαράσταση της ανθρώπινης μορφής αποτελεί βασικό όχημα για την επίτευξη ποικίλων καλλιτεχνικών επιδιώξεων των σύγχρονων δημιουργών, με έργα ζωγράφων όπως οι Γιώργος Ρόρρης, Στέφανος Δασκαλάκης, Τάσος Μαντζαβίνος, Εδουάρδος Σακαγιάν κ.ά.  Στην ενότητα αυτή ξεχωριστή θέση κατέχει η σύγχρονη ανανεωμένη προσέγγιση στην τοπιογραφία, από καλλιτέχνες όπως ο Δημήτρης Ανδρεαδάκης, ο Ηλίας Παπαηλιάκης, η Μαρία Φιλοπούλου ή ο Μιχάλης Μανουσάκης, ενώ οι διαδρομές ολοκληρώνονται με καλλιτέχνες που προσεγγίζουν εκ νέου την αφαίρεση, όπως ο Γιάννης Αδαμάκος, ο Μανόλης Χάρος ή η Κατερίνα Σάρρα, που το έργο της («Άτιτλο», 2023) κοσμεί την αφίσα και το άλλο ενημερωτικό υλικό της έκθεσης.

Γιάννης Ψυχοπαίδης, Τοπίο Κεφαλονιάς, 2016

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι «Διαδρομές στην τέχνη» στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων είναι μόλις η τρίτη έκθεση όπου παρουσιάζεται ένα σημαντικό μέρος της Συλλογής της Τράπεζας της Ελλάδος, δικαιώνοντας τον δήμαρχο Χανίων, Παναγιώτη Σημανδηράκη, που τόνισε, καλωσορίζοντας τους επισκέπτες, ότι «τα τελευταία χρόνια η Δημοτική Πινακοθήκη διένυσε τη δική της διαδρομή στην τέχνη, με βήματα διαδοχικά, που μας οδήγησαν σε τούτη την εξαιρετική έκθεση».

Η Συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος συνολικά αριθμεί 3.000 περίπου έργα. Κάποια είχαν παρουσιαστεί, το 2018, στην επέτειο των 90 ετών από την ίδρυση της κεντρικής τράπεζας, στην έκθεση «Τόποι αναφοράς» στο Μουσείο Μπενάκη και το 2023 στην «Παράλληλη θέαση» στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, ενώ ανάλογου εύρους έκθεση αναμένεται να διοργανωθεί και το 2028, όταν η Τράπεζα της Ελλάδος θα εορτάσει την εκατονταετηρίδα της.

Έκθεση «Διαδρομές στην τέχνη»: Έργα από τη Συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων