Plásmata 3: Ένας “παρηγορητικός περίπατος” στο Πεδίον του Άρεως γεμάτος τέχνη, γεύσεις και αγαπησιάρικη διάθεση

Αθήνα, Μάιος 2025, την ώρα που η θερμοκρασία μας μεταφέρει σε βαθύ καλοκαίρι εμείς βρισκόμαστε σε έναν ακάλυπτο της Αθήνας και ακούμε μία τρομερά ταλαντούχα ομάδα ανθρώπων να μας μιλάει για κάτι που (ξανά) έφτιαξε με τρομερή αγάπη, κόπο και κυρίως μαζί.

Στο σταυροδρόμι ανάμεσα στο πραγματικό και το ονειρικό, η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση επιστρέφει στο Πεδίον του Άρεως με τα Plásmata 3, μια φιλόδοξη εικαστική, τεχνολογική και κοινωνική παρέμβαση – μία «πρόσκληση» όπως της χαρακτήρισε η καλλιτεχνική διευθύντρια της Στέγης Αφροδίτη Παναγιωτάκου – που φέρνει την τέχνη στο αστικό τοπίο, ανοίγοντας ταυτόχρονα έναν διάλογο για την πόλη, τη φύση, τη συνύπαρξη και το μέλλον. Από τις 27 Μαΐου έως τις 15 Ιουνίου, καθημερινά από τις 18:00 έως τις 23:00, οι Αθηναίοι και οι επισκέπτες της πόλης καλούνται να ανακαλύψουν έναν κόσμο όπου το τεχνητό και το φυσικό συνομιλούν – σχεδόν συγκατοικούν-, με ελεύθερη είσοδο.

Στιγμιότυπο από το έργο Ares Awakening (2025), μια βιντεο-εγκατασταση του Αίαντα Κόκκαλη

Πριν σας τα πω όλα λίγο αναλυτικότερα, θέλω να μείνω στο γεγονός πώς όλοι εκείνοι οι άνθρωποι που μας μίλησαν, που δούλεψαν, που δουλεύουν τώρα και που τρέχουν για να γίνει πραγματικότητα αυτό τους το όνειρο, κυνηγούν ακριβώς αυτό. Ένα όνειρο στην πραγματικότητα – αυτό είναι τα Plásmata 3 – ένα «ιερό ονείρων», το είπε η Αφροδίτη Πανγιωτάκου. Εκεί που όλα θα συναντηθούν, και εμείς απλά θα είμαστε παρόντες στη συνύπαρξη.

Να Σε έναν κόσμο που τρέχει, τα Plásmata μας προσκαλούν στο Πεδίον του Άρεως για να κάνουμε όλοι μαζί ένα είδος τίποτα. Να παραμείνουμε ακίνητοι ή τουλάχιστον βραδυκίνητοι στην τρομερή ένταση των καιρών μας.

Η καλλιτεχνική διευθύντρια της Στέγης είπε χαρακτηριστικά: «Καλώς ή κακώς, για να περνάει κανείς πολύ χρόνο, ακόμα και σε ένα τόσο όμορφο περιβάλλον όπως είναι πλέον το Πεδίο, χρειάζεται την αφορμή. Άλλωστε, δεν είμαστε καν τόσο εκπαιδευμένοι – όχι ως Έλληνες μόνο, ως άνθρωποι – στο να μην κάνουμε τίποτα. […] Αυτό το “τίποτα”, λοιπόν, είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό το αντίδοτο στην επιθετικότητα, στην ασχήμια, στη σκληρότητα – γιατί περισσεύει. Και επειδή περισσεύει, είπαμε να δημιουργήσουμε μία όαση. […] Γι’ αυτό και τα Plásmata φέτος ισορροπούν κάπου ανάμεσα στο πραγματικό και το επινοημένο». Εκμυστηρεύτηκε πως επίτηδες απέφευγε τη λέξη «φαντασία», γιατί στ’ αλήθεια τίποτα απ’ όσα θα ζήσουμε ανάμεσα στα δέντρα δεν θα είναι φανταστικό – όπως και εσείς θα ανακαλύψετε – θα είναι πέρα για πέρα αληθινό.

Τα Plásmata 3 δεν ακολουθούν τη συμβατική λογική μιας έκθεσης. Δεν υπάρχει ένας διάδρομος με έργα να περιμένουν το κοινό. Αντίθετα, τα έργα «φυτρώνουν» μέσα στο πάρκο -ανάμεσα σε παρτέρια, δέντρα, μονοπάτια και γλυπτά- σαν να ήταν πάντα εκεί.

Πρόκειται για μια ανοιχτή εμπειρία, που προτείνει μια συμβιωτική συνύπαρξη τέχνης και φύσης, τεχνολογίας και κοινωνικότητας. Εκεί, μέσα στο φυσικό περιβάλλον του Πεδίου, έργα τέχνης, μουσικές, φαγητά, συζητήσεις και περφόρμανς δημιουργούν ένα πολύχρωμο μωσαϊκό δράσεων. Ο τίτλος του φετινού πρότζεκτ —”We’ve met before, haven’t we?“— δανείζεται τα λόγια του David Lynch (και γενικά μπαίνει μέσα στον κόσμο του καλλιτέχνη με διάφορους τρόπους), και μοιάζει να υπαινίσσεται πως τα Plásmata δεν είναι κάτι εντελώς νέο. Είναι κάτι που υπάρχει ήδη μέσα μας.

Πεδίον του Άρεως

Με φόντο τη φύση του πάρκου και το ηχητικό τοπίο της πόλης, τα Plásmata 3 προτείνει μια καλλιτεχνική αφήγηση γύρω από την ιδέα της συν-εξέλιξης: πώς δηλαδή άνθρωποι, μηχανές, περιβάλλον και τεχνητά όντα αναπτύσσονται και μεταβάλλονται μαζί. Δεν πρόκειται για θεωρητικό προβληματισμό, αλλά για μια βιωματική εμπειρία. Οι επισκέπτες περιηγούνται ανάμεσα σε ρομποτικά πλάσματα, διαδραστικές εγκαταστάσεις, ηχητικά έργα, ακόμα και συναισθηματικές μηχανές που ανταποκρίνονται στις κινήσεις και τα αγγίγματά τους.

Καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο – από τη Νέα Υόρκη και τη Σανγκάη μέχρι το Μπουένος Άιρες και το Βερολίνο – συμμετέχουν με έργα που αγγίζουν τα όρια της επιστημονικής φαντασίας, της τεχνολογίας, της βιολογίας και της κοινωνικής πράξης. Αλγόριθμοι, τεχνητή νοημοσύνη, augmented reality και πολυαισθητικές εμπειρίες πλέκονται σε ένα ενιαίο αφήγημα: την αναζήτηση μιας νέας σχέσης με τον κόσμο.

Ένα από τα έργα που ήδη έχει προκαλέσει προσμονή είναι η περφόρμανς του φημισμένου Γάλλου χορογράφου Yoann Bourgeois, ο οποίος ανεβάζει στο αθηναϊκό πάρκο τη σύνθεσή του Approach 17. Opening. Ένας άνθρωπος ανεβαίνει μια σκάλα που δεν οδηγεί πουθενά. Πέφτει, ανασηκώνεται, αιωρείται, παλεύει με τη βαρύτητα και τη λογική. Ο Bourgeois, που έχει συνεργαστεί με τους Harry Styles, Coldplay και Louis Vuitton, παρουσιάζει ένα έργο σχεδόν μεταφυσικό – μια χορογραφία υπαρξιακής επιμονής, ανάμεσα στον ουρανό και τη γη.

Γείτονες (2025), μια βιντεοεγκατάσταση του Μανούσου Μανουσάκη

Το Plásmata όμως δεν είναι μόνο όραση και κίνηση. Είναι και ήχος. Μέσω του Stegi.Radio, του διαδικτυακού ραδιοφώνου της Στέγης, πάνω από 70 παραγωγοί, DJs και μουσικοί φέρνουν τις μουσικές κοινότητες της πόλης μέσα στο πάρκο. Το πρόγραμμα διασχίζει τις ηχητικές γεωγραφίες της Αθήνας: από τα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή μέχρι τη Λατινική Αμερική και την Κεντρική Αφρική. Οι ήχοι λειτουργούν ως γλώσσα συνάντησης – ακαδημαϊκή, λαϊκή, ηλεκτρονική, πολιτική. Το Plásmata 3 είναι ταυτόχρονα μια πρόταση για το πώς μπορεί να είναι ένας δημόσιος χώρος. Δεν περιορίζεται σε έργα τέχνης, αλλά δημιουργεί ένα πολυεπίπεδο περιβάλλον: υπαίθριες δωρεάν προβολές, ανοιχτές συζητήσεις, εργαστήρια για όλες τις ηλικίες, εναλλακτικές καντίνες και ποτά.

Για παράδειγμα κάθε Τετάρτη και Παρασκευή, το πάρκο μεταμορφώνεται σε θερινό σινεμά, με ταινίες φαντασίας, επιστημονικής φαντασίας, animation και ντοκιμαντέρ. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει από τον κλασικό «Μάγο του Οζ» μέχρι το οσκαρικό animation «Flow», από το «Πέμπτο Στοιχείο» του Luc Besson μέχρι ταινίες νέων Ελλήνων δημιουργών, όπως το βραβευμένο animation «Από το Μπαλκόνι» του Άρη Καπλανίδη.

Στιγμιότυπο από το έργο Tectonic Riders (2025), μια καλλιτεχνική ταινία – βιντεοεγκατασταση της Έφης Γούση

Ακόμα και η γαστρονομία γίνεται αφήγηση για πρώτη φορά φέτος: από αιθιοπικές λιχουδιές μέχρι φαλάφελ και street food από τη Λιοσίων και τα Πατήσια, το φαγητό αφηγείται τις κοινότητες που κατοικούν γύρω από το Πεδίον του Άρεως. Και κάπου εδώ αξίζει να σημειωθεί πως όλη η δράση με τις τοπικές επιχειρήσεις συμβάλει στο δικό τους κέρδος, καθώς όλα τα έσοδα που θα έχουν οι επιχειρματίες θα είναι αποκλειστικά δικά τους – χωρίς δηλαδή να δωθεί κάποιο ποσοστό στην Στέγη ή οτιδήποτε.

Το πιο σημαντικό όμως είναι ίσως αυτό: τα Plásmata 3 δεν στήνονται πάνω στην πόλη· ξεπηδούν από την ίδια την πόλη. Οι θεματικές συζητήσεις του φέρνουν στο προσκήνιο ζητήματα όπως η ένταξη, ο αποκλεισμός, η χρήση του δημόσιου χώρου, η σχέση των κατοίκων με το πάρκο, οι μικρές και μεγάλες ιστορίες του Πεδίου του Άρεως.  Επίσης μια εφαρμογή κινητού καθοδηγεί τους επισκέπτες, τους παρέχει πληροφορίες και τους ανοίγει ψηφιακές πύλες εμπειρίας, ενώ παράλληλα ενισχύει τη διασύνδεση με τοπικές επιχειρήσεις και φορείς. Το Plásmata App, καθοδηγεί το κοινό μέσα στο πάρκο με χάρτες, ηχητικές ξεναγήσεις, AR εμπειρίες και πληροφορίες για τα έργα, τις δράσεις και τις επιχειρήσεις που εμπλέκονται.

we’ve met before, haven’t we?

Όπως σας είπα και στην αρχή αυτού του κειμένου, η φαντασία – με την έννοια που τη χρησιμοποιούμε συνήθως – δεν έχει θέση σε αυτή την «πρόσκληση» που μας κάνουν τα Plásmata. Πρώτη φορά τα έργα δεν είναι μεγάλης κλίμακας ως αυτοσκοπός· μπορεί να είναι και απείρως μικρά, μπορεί καν να μην τα δείτε στη βόλτα σας – και αυτός είναι ο στόχος των ανθρώπων που τα «συναρμολόγησαν».

Από τη μουσική – που είναι πάντα εδώ –, το φαγητό – που φέτος προσθέτετε στο πρόγραμμα – , το σινεμά – που η Στέγη αγαπά -, τις συζητήσεις – που όλοι χρειαζόμαστε- και την ίδια την τέχνη – φυσικά! -, όλα επιπλέουν στα μαγνητικά πεδία του Πεδίου, σαν να ήταν πάντα εκεί. Κατά μία έννοια, μάλιστα, πιστεύω πως ήταν πάντα εκεί. Άλλωστε, μας το μαρτυρούν και τα ίδια: we’ve met before, haven’t we?