Συν & Πλην: «Συρανό» στο θέατρο Αλκυονίς

O Εκτόρ Σαβινιέν ντε Συρανό γεννήθηκε στο Παρίσι (σύμφωνα με πηγές το 1619) και φοίτησε σε ένα μικρό ιδιωτικό σχολείο όπου και γνώρισε τον, μετέπειτα, επιστήθιο φίλο του, Ανρί Λεμπρέ. Το αναρχικό του πνεύμα φαίνεται πως τον συνόδευε από την εφηβεία, δημιουργώντας διάφορες προστριβές με το οικογενειακό του περιβάλλον και τους κηδεμόνες που όριζαν οι γονείς του. Μόλις ενηλικιώθηκε κατατάχθηκε στους φύλακες της Βασιλικής Φρουράς της Γαλλίας – όπως λέγεται με τη βοήθεια του Λεμπρέ – και εκεί απέκτησε μεγάλη φήμη για την δεινότητα του στο σπαθί και την παράτολμη γενναιότητα του, στην οποία όφειλε το παρατσούκλι «ο γενναίος δαίμονας» αλλά και το πλήθος ανθρώπων που τον εχθρεύονταν.

Η ατίθαση σκέψη του, η αθεΐα, η ανοιχτή αμφισβήτηση της εξουσίας και η έκλυτη ερωτική ζωή του δεν τον οδήγησε εκτός του σώματος της Βασιλικής Φρουράς, αλλά οι πολλαπλοί τραυματισμοί του στον πόλεμο. Έκτοτε, αφοσιώθηκε στην συγγραφική του δραστηριότητα – η οποία υπήρξε ήδη πυκνή – τόσο σε θεατρικά έργα όσο και σε φιλοσοφικά μυθιστορήματα και κείμενα φαντασίας για ταξίδια στη σελήνη και στον ήλιο. Το έργο του πιθανολογείται πως αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για συγγραφείς όπως ο Μολιέρος, ο Βολτέρος και ο Ιούλιος Βερν· ειδικά ο πρώτος συνδέεται με την ατόφια κλοπή μέρους του θεατρικού του «Κατεργαριές του Σκαπίνου». Την ίδια ώρα, ο Συρανό ήταν διάσημος και για την υπερμεγέθη του μύτη, γεγονός που αποτυπώνεται και σε πορτρέτα του.

Από αυτήν την ιστορική φυσιογνωμία αντλεί και ο Εντμόν Ροστάν δημιουργώντας ένα από τα εμβληματικότερα έργα του Ρομαντικού κινήματος του 19ου αιώνα. Χάρη σε αυτόν, ο Συρανό αποκαθίσταται, τρόπον τινά, αφού στην εποχή του, δεν θεωρείτο παρά γραφικός, επικίνδυνος και αιρετικός. Εμπλουτίζοντας με ρομάντζο, λυρισμό, δράμα και υψηλή ποίηση τα γεγονότα που ακολουθούν την πολυσχιδή προσωπικότητα, ο Ροστάν καταθέτει ένα αριστούργημα του έμμετρου ομοιοκατάληκτου στίχου που αποθεώνει την αναμέτρηση ενός ιδιαίτερου και μοναχικού ανθρώπου με την αμείλικτη σκληρότητα της κοινωνίας και της εποχής του.

Ο Συρανό του Ροστάν ερωτεύεται την εξαδέρφη του Ρωξάνη, αλλά ο έρωτας είναι ανεπίδοτος. Αναδιπλώνεται, έτσι, βαθιά πληγωμένος, όταν εκείνη του ομολογεί πως αγαπά τον όμορφο συστρατιώτη του Κριστιάν. Ωστόσο, η αδυναμία του Κριστιάν να κατακτήσει την καρδιά της Ρωξάνης με ωραία λόγια ξαναφέρνει τον Συρανό στην επιφάνεια καθώς δέχεται να γίνει η σκιά, το μυαλό και η φωνή του στις σπαρακτικές εξομολογήσεις του έρωτα του και στα παθιασμένα γράμματα. Ο Συρανό αναδεικνύεται σε τραγικό ήρωα, θυσιάζοντας τον εαυτό του προκειμένου η αγαπημένη του να ζήσει ευτυχισμένη. Το ηρωϊκό και ελεύθερο πνεύμα του αδυνατεί εξάλλου να επιβιώσει πλάι την υποκρισία και τις ραδιουργίες της εξουσίας και στα πρότυπα της κοινωνίας. Το έργο έκανε πρεμιέρα το 1897 και στο θέατρο Αλκυονίς ανεβαίνει στη μετάφραση του Στρατή Πασχάλη.

Λένα Παπαληγούρα και Μιχάλης Σαράντης ως Ρωξάνη και Συρανό. Φωτο: Ελίνα Γιουνανλή

Από τη μια, οι απαράμιλλες αρετές της ιστορίας και της ποιητικής γλώσσας του «Συρανό». Από την άλλη, η, καλά δομημένη, ομάδα με τον σαρωτικό Μιχάλη Σαράντη στον επώνυμο ρόλο. Φαίνεται πως αυτές οι συναντήσεις, έχουν δώσει μια γενναία ώθηση στο Γιώργο Νανούρη να παραδώσει την πιο καλοφτιαγμένη σκηνοθεσία του, που από τη μια κλείνει το μάτι σε ευρηματικές ιδέες κι από την άλλη κρατά γειωμένη την σχέση του με το κλασικό κείμενο. Όλα αυτά κορυφώνονται σε μια απολαυστική αλλά και συγκινησιακά φορτισμένη παράσταση που θα προσελκύσει τόσο το μεγάλο, όσο και το πιο εκπαιδευμένο κοινό.

Σκηνή από το φινάλε της παράστασης σε σκηνοθεσία Γιώργου Νανούρη. Φωτο: Ελίνα Γιουνανλή

Η συναισθηματική σύνδεση του Μιχάλη Σαράντη με το χαρακτήρα του Συρανό είναι εγγεγραμμένη από τα πρώτα του βήματα στο θέατρο, παίζοντας στο πλευρό του Νίκου Καραθάνου για λογαριασμό του τότε ανεβάσματος στο Εθνικό (2011). Ίσως είναι κι αυτή μια ορμή που τον στέλνει κατευθείαν στον πυρήνα του κειμένου όπου και αφουγκράζεται τις ποιότητες της βασανισμένης αυτής ψυχής η οποία λατρεύει χωρίς ανταπόδοση και η ζωή του μοιάζει να στέκεται μακριά από την αγάπη. Φιλτράρει όλες τις διαδρομές του ήρωα του, ο Μιχάλης Σαράντης: Από τη ναρκισσιστική εξωστρέφεια και τη γιορτή του έρωτα έως τη βαθιά ματαίωση και τη γλυκιά απελπισία. Στη δε, σκηνή της εξομολόγησης κάτω από το μπαλκόνι της Ρωξάνης, ο ηθοποιός συναντά την αληθινή συγκίνηση και μας την προσφέρει στις χούφτες του. Η γνώριμη σωματική του ευελιξία έρχεται και αποτυπώνει με ακρίβεια την ηρωική διάσταση του ρόλου, αλλά ομολογουμένως είναι δευτερεύουσας σημασίας αφού έχει κατακτήσει την ψυχή του Συρανό με μια ερμηνεία μεγάλης πνοής.

Αν και η παράσταση του ανήκει, αυτό δεν σημαίνει πως και οι υπόλοιπες ερμηνείες δεν αξίζουν μνείας. Η Λένα Παπαληγούρα, πάντα απολαυστική στην πιο ελαφριά πλευρά των κειμένων, καταφέρνει εδώ να βρει και τη δραματική ψίχα της Ρωξάνης και συντονίζεται δυνατά με το Συρανό/Σαράντη στην επίμαχη σκηνή της εξομολόγησης όσο και στο φινάλε. Ο Νίκος Χανακούλας αποδίδει με άνεση και ευρωστία τον δόλιο και κυνικό κόμη Ντε Γκις, ενώ ο Ιάσονας Παπαματθαίου είναι πειστικός στο ρόλο του ωραίου και αμήχανου Κριστιάν που στερείται ευγλωττίας αλλά όχι καρδιάς.

Ταυτισμένος με τη σκηνοθετική λιτότητα, την έμφαση στο φωτιστικό σχεδιασμό ως εικαστική πρόταση και την καθοδήγηση των ηθοποιών του, ο Γιώργος Νανούρης έρχεται να τα επαληθεύσει όλα – και πάλι. Αυτή τη φορά, ωστόσο – ακολουθώντας τα χνάρια του σπουδαίου αυτού έργου – η ματιά του είναι εμπλουτισμένη. Καταρχάς, φέρει περισσότερο (συναισθηματικό) φως και ελαφράδα ενώ η σκηνοθετική παρτιτούρα είναι οργανωμένη και εκτελεσμένη στη στιγμή, με μεγάλη ακρίβεια. Εξίσου σημαντική μοιάζει να είναι και η επιλογή του να προσεγγίσει την ανάγνωση ως θεατρικό παιχνίδι: Η αφήγηση μπαινοβγαίνει μέσα στην παραστατική συνθήκη δημιουργώντας ένα θέατρο τόσο τρυφερά παιγνιώδες όσο και κάθετα διεισδυτικό, αποδίδοντας θαυμάσια την γλυκόπικρη γεύση του «Συρανό».

Ακολουθώντας τον τρόπο δουλειάς του και στον «Τυχαίο θάνατο ενός αναρχικού» ο Βάϊος Πράπας, προτείνει μια μουσική που, καταρχάς, λειτουργεί ως σημείο στίξης στις ερμηνείες και υπογραμμίζει το ύφος των σκηνών, ιδιαιτέρως των πιο ανάλαφρων. Κρατά, δηλαδή, ψηλά την παιγνιώδη σκηνοθετική διάθεση (με την συμβολή του μουσικού Αθηνόδωρου Καρκαφίρη σε άριστη αλληλεπίδραση με την πρωταγωνιστική ομάδα), τονώνει το ενδιαφέρον παρακολούθησης ενός πυκνού, σε λόγια και νοήματα, κειμένου. Και προσδίδει έναν ευαίσθητο λυρισμό στις σκηνές, όπου η πλάστιγγα γέρνει προς το βαθύ, ηρωϊκό, απελπισμένο έρωτα.

Η μεταφραστική εργασία του Στρατή Πασχάλη πάνω στο αριστούργημα του Εντμόν Ροστάν μετράει 16 χρόνια ζωής, με τον ποιητή να έχει παραμείνει πιστός στο γαλλικό πρωτότυπο, χωρίς υφολογικές παρεμβάσεις και περικοπές. Σε αυτό το κείμενο επιστρέφει τώρα, επικαιροποιώντας το για λογαριασμό του ανεβάσματος στο «Αλκυονίς». Σε συνδυασμό με την εύρυθμη σκηνοθεσία του Νανούρη, αναδεικνύεται μια ρέουσα δραματουργία, χάρμα ακούειν, τόσο για τη μουσικότητα και την ποιητικότητα, όσο και για την αμεσότητα της.

Παραδοσιακά, οι σκηνοθεσίες του Γιώργου Νανούρη χαρακτηρίζονται από τις καλοδουλεμένες φωτιστικές τους ατμόσφαιρες. Έτσι και εδώ, τα φωτιστικά κάδρα είναι πολύ αβανταδόρικα για την αισθητική της παράστασης, ίσως ο πιο άρτιος σχεδιασμός που έχει υπογράψει στο πλαίσιο μιας σκηνοθεσίας του.

Φωτο: Ελίνα Γιουνανλή

Αναμφίβολα, η διαθεσιμότητα τους σε πολλά απαιτητικά επίπεδα (κίνηση, χορός, φωνή, ερμηνεία, εναλλαγή σκηνικών) είναι εκτιμητέα. Παρόλα αυτά, υπάρχουν στιγμές όπου η ομάδα των νεότερων της διανομής (Κωνσταντίνος Γιουρνάς, Κωνσταντίνος Γεωργαλής, Χρήστος Πούλος Ρένεσης, Γιώργος Φασουλάς) δεν αποδίδουν με το απαιτούμενο βάθος στο κυρίαρχο κομμάτι της ερμηνείας. Ίσως, τα παράλληλα καθήκοντα να τους αποσπούν· πάντως – ειδικά στις διαλογικές στιγμές με τον Συρανό – χρειάζεται περισσότερη τριβή με τις ποιότητες του κειμένου.

Η πιο απελευθερωμένη και παραγωγική σκηνοθεσία του Γιώργου Νανούρη πάνω στο κλασικό του Ροστάν, με ένα Μιχάλη Σαράντη να κλέβει την παράσταση.

Φωτο: Ελίνα Γιουνανλή

Φωτο: Ελίνα Γιουνανλή

Φωτο: Ελίνα Γιουνανλή