Αριστοτέλης Ωνάσης: 50 χρόνια επιχειρηματικής ιστορίας – Τα επιτεύγματα του Έλληνα μεγιστάνα

Ανάμεσα στις προθήκες των μικρογραφιών από τα πρώτα πλοία του Αριστοτέλη Ωνάση και με διάκοσμο ένα αντίγραφο των μινωικών παραστάσεων που κοσμούν την πισίνα του «Χριστίνα Ο.», – της ιστορικής θαλαμηγού – ακούγεται η φράση πως «η ναυτιλία δεν είναι επιστήμη αλλά τέχνη. Και πως ο Αριστοτέλης Ωνάσης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της ναυτιλίας». Τάδε έφη, ο εφοπλιστής Πήτερ Λιβανός στο πόντιουμ που είχε στηθεί νωρίτερα στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης, για την παρουσίαση της έκδοσης «Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975». Το μυθικό πορτρέτο ενός επιχειρηματία φιλοτεχνείται σ’ ένα βιβλίο των εκδόσεων του Ιδρύματος Ωνάση μετά από μακροχρόνια έρευνα του Κέντρου Ναυτιλιακής Ιστορίας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ.

O πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Παπαδημητρίου.

Ήταν το 2017 όταν η διευθύντρια του, Τζελίνα Χαρλαύτη βρέθηκε μπροστά σε ένα ογκωδέστατο αρχείο των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων του Αριστοτέλη Ωνάση από 240 εταιρείες που είχε ιδρύσει μέχρι και το θάνατο του το 1975. Αυτός ο θησαυρός που φώτιζε το επιχειρηματικό δαιμόνιο του Έλληνα εφοπλιστή, μετασχηματίστηκε σε ερευνητικό υλικό και τελικά σε βιβλίο που, πλέον, κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, ως μια αναλυτική μαρτυρία της δημιουργικής φυσιογνωμίας που υπήρξε. «Αυτός, ο γιος του καπνέμπορου από την Μονταλάσκη, στα βάθη της Μικράς Ασίας, που έκανε λάθη, πήρε λάθος επιχειρηματικές αποφάσεις, αλλά πήρε περισσότερες σωστές. Όπως διάβασα σε ένα πρόσφατο δοκίμιο του Howard Marks, συνιδρυτή της Oaktree: «Winners take care of themselves. Losers never do». Και ο Ωνάσης ήξερε να είναι winner. Ποτέ δεν άφησε καμία επιχειρηματική καταστροφή να τον καταβάλει», τόνιζε ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Παπαδημητρίου μιλώντας για τον Ωνάση που δεν γνώρισε, παρά μόνο ως τη φωνή που ζητούσε τα βράδια τον πατέρα του στο τηλέφωνο.

Αντώνης Παπαδημητρίου: Ο Ωνάσης ήξερε να είναι winner. Ποτέ δεν άφησε καμία επιχειρηματική καταστροφή να τον καταβάλει

«Πέρα από αυτό θα πρέπει να σας μιλήσω για τον Ωνάση που και σήμερα ζω, καθημερινά. Τον Ωνάση πέρα από τον ζηλευτό μύθο, στον αληθινό μύθο και στην τωρινή κατάσταση. Στον Ωνάση που υπάρχει μέσα από το Ίδρυμα που φέρει το όνομά του γιου του. Όχι του ίδιου… Ο Ωνάσης ίσως δεν είχε ποτέ τα περισσότερα πλοία του κόσμου, ούτε τα περισσότερα χρήματα στις τράπεζες. Δεν υπήρξε ο καλύτερος των συζύγων, ούτε ένας άριστος πατέρας. Όμως, υπήρξε μοναδικός στο είδος του ως επιχειρηματίας και ως άνθρωπος. Θες, η λοξή του ματιά που τον έκανε να οργανώσει μια εφοπλιστική επιχείρηση από το πουθενά, σε ένα πρωτόγνωρο κανονιστικό πλαίσιο, εκμεταλλευόμενος νέες τεχνικές χρηματοδότησης που ο ίδιος έστησε. Θες, ο ανθρώπινος χαρακτήρας του, που έκανε τους συνεργάτες του καλούς φίλους για δεκαετίες. Θες, η παιδεία του και το γούστο του, η ποιότητα του χαρακτήρα του, όπως αποτυπώνονται από το γεγονός ότι είχε σε όλα του τα πλοία που έχτισε μετά τον πόλεμο, ένα άσπρο πιάνο», εξηγούσε ο κ. Παπαδημητρίου χαρακτηρίζοντας τον εαυτό του και το Ίδρυμα Ωνάση όχι ως επίγονο, αλλά ως συνεχιστή ενός έργου που ξεκίνησε σχεδόν 50 χρόνια πριν.

Η διευθύντρια του Κέντρου Ναυτιλιακής Ιστορίας του Ινστιτούτου Ναυτιλιακών Σπουδών και συγγραφέας του βιβλίου Τζελίνα Χαρλαύτη συνομιλεί με τον δημοσιογράφο Αλέξη Παπαχελά.

Η επιχειρηματική περιπέτεια του Αριστοτέλη Ωνάση ξεκινάει το 1924, στο Μεσοπόλεμο όταν με κεφάλαια του επιτυχημένου καπνέμπορου της Σμύρνης, του πατέρα του Σωκράτη Ωνάση σμίγει με την κοινότητα των Μικρασιατών στο Μπουένος Άιρες και δημιουργεί ένα δίκτυο διακίνησης καπνών στην Αργεντινή. Όπως, περιγράφει η κ. Χαρλαύτη – απαντώντας σε ερωτήσεις του δημοσιογράφου Αλέξη Παπαχελά – σύντομα στο Λονδίνο μυείται στη ναυτιλιακή κοινότητα και στις αρχές της δεκαετίας του ’30 όχι μόνο αποκτά τα δύο πρώτα πλοία του, αλλά πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μπαίνει και στο πεδίο των δεξαμενοπλοίων, έχοντας αναπτύξει επαγγελματικές σχέσεις με τη Νορβηγία.

Τζενίνα Χαρλαύτη: Ήταν ένας από τους πρώτους παγκοσμιοποιημένους επιχειρηματίες που δεν θέλησε να συνδεθεί με ένα κράτος

«Ήταν ένας από τους πρώτους παγκοσμιοποιημένους επιχειρηματίες που δεν θέλησε να συνδεθεί με ένα κράτος. Η κινητικότητα του ήταν απίστευτη, κυκλοφορούσε διαρκώς στον κόσμο αποκτώντας μια συνολική θεώρηση της πολιτικής κατάστασης που εξελισσόταν την κάθε στιγμή», σημειώνει η επικεφαλής της έρευνας του βιβλίου. Στο διάστημα αυτό, ο Ωνάσης παρέμενε στην αφάνεια, δεν είχε την προβολή που απέκτησε στο μέλλον· μια κατάσταση που άλλαξε κατά τις επισκέψεις του στο Μόντε Κάρλο του Μονακό.

Το βιβλίο «Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης.

Η έκδοση «Ιστορία των επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975» εστιάζει στους τρεις παράγοντες, βάσει των οποίων ο Ωνάσης πρωτοστάτησε στο σύγχρονο μοντέλο της παγκόσμιας ναυτιλιακής επιχείρησης, παρότι δεν ήταν παρά ένας «αλεξιπτωτιστής». Στην σοφία να χρησιμοποιήσει πολλαπλά ελεγχόμενες και ελέγχουσες υπεράκτιες εταιρείες (κυρίως του Παναμά και της Λιβερίας) για να καταστήσει τον ιδιοκτήτη ενός πλοίου πρακτικά αφανή. Στα πλοία του που συνήθως έπλεαν υπό σημαίες ευκαιρίας (ή ανοιχτά νηολόγια) παρέχοντας του ευελιξία. Στην διαχείριση του ναυτιλιακού του ομίλου από πολλές τοποθεσίες καθώς η έδρα του δεν βρισκόταν σε μια συγκεκριμένη χώρα.

Πρακτικές, πρωτοποριακές την εποχή εκείνη, που πλέον έχουν εδραιωθεί και θεωρούνται ο ορθός και κοινός τρόπος οργάνωσης και διαχείρισης ναυτιλιακών εταιρειών παγκοσμίως. «Παρόλο που οι παραπάνω πρακτικές δεν επινοήθηκαν από τον Ωνάση, ήταν ο πρώτος παγκοσμίως στον χώρο της ναυτιλίας που τις χρησιμοποίησε όλες μαζί, συνδυάζοντας την ευρωπαϊκή ναυτιλιακή τεχνογνωσία από τη μία πλευρά και αμερικανικούς επιχειρηματικούς θεσμούς από την άλλη, για να ‘σχεδιάσει’ το μοντέλο της παγκόσμιας ναυτιλιακής επιχείρησης και να ηγηθεί στη νέα παγκόσμια εποχή της διεθνούς ναυτιλίας», συμπληρώνει η διευθύντρια του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ.

Ανάμεσα στις προθήκες των μικρογραφιών από τα πρώτα πλοία του Αριστοτέλη Ωνάση.

Φυσικά, ο επιχειρηματικός δρόμος του Αριστοτέλη Ωνάση δεν ήταν στρωμένος με ρόδα. Υπήρξαν στιγμές που κινδύνευσε να τα χάσει όλα, όταν – λόγου χάρη – κατά την συμφωνία με τη Σαουδική Αραβία και προκειμένου να μονοπωλήσει την εμπορία πετρελαίου δημιούργησε εχθρούς σε όλο τον κόσμο: Επιχειρηματίες, εφοπλιστές ακόμα και εχθρούς στις αμερικανικές υπηρεσίες. Αντίστοιχα, η σύγκρουση του με το ελληνικό εφοπλιστικό κατεστημένο της ναυτιλίας ήταν δριμεία, όπως αναφέρει ο καθηγητής Ναυτιλιακών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, Ιωάννης Θεοτοκάς. Υπενθυμίζοντας την φράση του σπουδαίου Έλληνα που εξηγούσε πολλά από τα ρίσκα που πήρε, τους νέους δρόμους που άνοιγε και τις υπερβάσεις που έκανε: «Όλη μου η ζωή είναι ένα απίθανο παιχνίδι» έλεγε ο Ωνάσης.

Πήτερ Λιβανός: Η πνευματικότητα του Ωνάση διατρέχει μέχρι σήμερα και το Ίδρυμα

Στα μάτια του Πήτερ Λιβανού, ο Αριστοτέλης Ωνάσης αποτέλεσε μια δημιουργική κοιτίδα ακόμα και μέσα στο βαθύτερο πένθος του. Με αφετηρία την τραγωδία της απώλειας του γιου του Αλέξανδρου βρήκε το κουράγιο να φτιάξει ένα ίδρυμα στη μνήμη του που να φέρει το όνομα του. «Η πνευματικότητα του Ωνάση διατρέχει μέχρι σήμερα και το Ίδρυμα Αλέξανδρου Ωνάση. Είναι ένα κατασκευαστικό κύτταρο που εξακολουθεί να ευεργετεί τη χώρα και τον πληθυσμό που δεν τον γνώρισε» παρατηρούσε ο κ. Λιβανός.

Ο εφοπλιστής Πήτερ Λιβανός.

Και παρότι, ο καθηγητής Ναυτιλίας, Εμπορίου και Χρηματοοικονομικών και Πρόεδρος του Κέντρου Ναυτιλίας, Εμπορίου και Χρηματοοικονομικών «Κώστας Γραμμένος» στην Bayes Business School του Πανεπιστημίου City του Λονδίνου Κώστας Γραμμένος, ανέφερε πως τα χρήματα για τα οικονομικά «θεμέλια» του Ιδρύματος Ωνάση έχουν αυξηθεί σήμερα κατά 11 φορές από το αρχικό ποσό, η πραγματική κληρονομιά του είναι άλλη και δεν είναι μετρήσιμη με όρους οικονομίας. Αφορά στην διάθεση του 40% των κερδών από τις επιχειρήσεις Ωνάση στους τομείς – πυλώνες της Υγείας (μετά το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο έρχεται το Ωνάσειο Μεταμοσχευτικό Κέντρο), η Εκπαίδευση (με τους 7.500 υπότροφους παγκοσμίως και τα δεκάδες εκπαιδευτικά προγράμματα στην κοινότητα) και ο Πολιτισμός (με τη Στέγη και το Onassis Culture να έχει δημιουργήσει ένα διαρκώς αναπτυσσόμενο δίκτυο πολιτιστικής παραγωγής και κουλτούρας στην Αθήνα, την Ελλάδα και το εξωτερικό).

Αποτιμάται, επίσης, και με τις αναμνήσεις της παλαιότερης γενιάς πλοιάρχων της ναυτιλιακής εταιρείας: Για το χάρισμα του Αριστοτέλη Ωνάση να επιλέγει συνεργάτες, να τους εμψυχώνει και να τους αμείβει σωστά, για το πνεύμα του ανθρώπου που ακόμα κι όταν πέθανε το 1975, δεν εγκατέλειψε, τα πλοία, τα γραφεία και ό,τι δημιουργικό είχε αγγίξει. Αλλά και τα λόγια της επόμενης γενιάς της ναυτιλίας που εκφράζουν την περηφάνια να συνεχίζουν μια κληρονομιά που κοντεύει να συμπληρώσει έναν αιώνα ζωής.