Ο Ρομαίν Γαβράς “σερφάρει” στην Αθήνα – αφού αναστάτωσε τη Βενετία

Τις τελευταίες εβδομάδες βρισκόταν στη Βενετία. Η τρίτη, μεγάλου μήκους, ταινία του Ρομαίν Γαβράς με τίτλο «Athena», έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο 79ο κινηματογραφικό φεστιβάλ, ως η πρώτη γαλλική ταινία την οποία ‘κατέβαζε’ το Netflix στη «Μόστρα» και μάλιστα με προϋπολογισμό 15 εκατομμυρίων ευρώ.

Στο μεταξύ, τα εγχώρια ακροδεξιά trolls αφήνιαζαν στα social media αφού η «Athena» αφηγείται την δολοφονία ενός 13χρονου μετανάστη δεύτερης γενιάς στο Παρίσι, ως θύμα αστυνομικής βίας, και το ξέσπασμα μιας εξέγερσης στα υποβαθμισμένα προάστια που οδηγείται σε εμφύλιο. Ο Ρομαίν Γαβράς περιγράφει την «Athena» ως μια ελληνική τραγωδία που εκθέτει τους εμφυλιακούς μηχανισμούς, οι πληγές των οποίων, όπως έχει δηλώσει, «στην πατρίδα του, την Ελλάδα είναι ακόμα ορατές».

Μια μέρα πριν η «Athena» κάνει πρεμιέρα στο Netflix, το νέο pop εικαστικό project του Ρομαίν Γαβρά, «Gener8ion» θα κάνει παγκόσμια πρεμιέρα σε παραγωγή του Onassis Culture και της παριζιάνικης εταιρείας παραγωγής Iconoclast, στην Αθήνα – την κανονική. Και ο ίδιος θα βρεθεί εδώ για να το εγκαινιάσει. Όχι πολύ μακριά από την αισθητική και θεματική φιλοσοφία του «Athena», το τρίπτυχο «Gener8ion» (σε συνεργασία με τον μουσικό Surkin) τρέχει το χρόνο 12 χρόνια μετά, στο 2034 και κάνει μια μεσοφουτουριστική απεικόνιση της πραγματικότητας.

Στο πρώτο μέρος του project, το clip «Νeo Surf» – που ο Γαβράς γύρισε αποκλειστικά στην Αθήνα μετά από προτροπή του Ιδρύματος Ωνάση – η κάμερα παρακολουθεί μια σειρά από νεαρούς outcasts που ζουν μοναχικές περιπέτειες σε παραγκωνισμένα μέρη της πόλης: Από τα νταμάρια της Πεντέλης, στα ολυμπιακά ακίνητα του Φαλήρου και στη βιομηχανική ζώνη της Ελευσίνας.

Το πολιτικό του σθένος είναι εύγλωττο κι εδώ, καθώς στα μάτια ενός μαύρου αγοριού σχηματίζεται η ελληνική σημαία ή ένα άλλο τυλίγεται με τη σημαία του Δήμου Αθηναίων πριν πέσει στη θάλασσα από μεγάλο ύψος. Το «Neo Surf» είναι μόνο το ένα κομμάτι από τα τρία κομμάτια του «Gener8ion», αφού ο Γαβράς παρουσιάζει ακόμα το «Agartha», γυρισμένο στο Ουαϊόμινγκ των ΗΠΑ με αναφορά στον ομώνυμο δήθεν απελευθερωτικό στρατό και το «Emotions» γυρισμένο στην Βομβάη με πρωταγωνίστρια την Σαρλίζ Θίρον.

Είναι, όπως όλα δείχνουν, ένα πολυάσχολο φθινόπωρο για τον 41χρονο ΕλληνοΓάλλο κινηματογραφιστή – η έκθεση της Στέγης θα τρέξει στην Αθήνα έως και τις 23 Οκτωβρίου. Στο μεταξύ, το Variety αξιολογεί την «Athena» ως «ένα παθιασμένο κάλεσμα σε δράση, δίνοντας στο κοινό μια γεύση αντίστασης. Αλλά οι σεναριογράφοι μετριάζουν αυτήν την καθαρτική διαδικασία με ιδιαίτερη προσοχή. Είναι ανεύθυνο να δούμε πολίτες να αντιστέκονται με αυτό τον τρόπο; Θα μπορούσε η ταινία να ενθαρρύνει αντίστοιχες πρακτικές στη ζωή; Η επαναστατική ώθηση είναι ήδη εδώ, όπως είδαμε και με τις διαδηλώσεις μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ στη Μινεάπολη» γράφει.

Γνήσιο τέκνο του πατέρα του, Κώστα Γαβρά, ο Ρομαίν έχει δείξει εδώ και χρόνια ότι η πολιτική τέχνη είναι ένα ιδεολογικό πλαίσιο που τον αφορά, από την εποχή που τα ανατρεπτικά video clip της ΜΙΑ σε δική του σκηνοθεσία σάρωναν το You Tube. «Δεν μπορώ να κατανοήσω πως κανείς σοκάρεται από ένα video clip κι όχι από τους Ισραηλινούς βομβαρδισμούς στη ζώνη της Γάζας, όπου ουδείς αντιδρά; Μιλάμε για πραγματικά τρελά πράγματα, όπου άνθρωποι πεθαίνουν στην πραγματικότητα» έλεγε προ δεκαετίας σχολιάζοντας το «Born free», το clip πάνω στο ομώνυμο τραγούδι της ΜΙΑ που, κόβοντας την ανάσα, καταγγέλλει τις πρακτικές γενοκτονίας από απολυταρχικές δυνάμεις και καθεστώτα.

Η ίδια προβληματική διατρέχει και τις, μεγάλου μήκους, ταινίες του. Της «Athena» έχουν προηγηθεί άλλες δύο, οι «Our day will come» (2010) και «The world is yours», φιλμ που, μέσα από διαφορετικά stories, εστιάζουν στους ξεριζωμένους, τους εκτοπισμένους.

Στο «Our day will come» ήρωας είναι ένας κοκκινομάλης έφηβος, δίχως καμιά αποδοχή από το περιβάλλον του, που ακολουθεί τον ρατσιστή ψυχίατρο του σε ένα ταξίδι βίας και αυτογνωσίας. Το «The world is yours» – αν και χιουμοριστική μαφιόζικη περιπέτεια – καταγράφει την προσπάθεια ενός περιθωριακού τύπου, γαλλο-αραβικής καταγωγής, να ζήσει μια καλύτερη ζωή.

Το βίαιο «Our day will come» με πρωταγωνιστή τον Βενσάν Κασέλ.

Ο Γαβράς δηλώνει ριζοσπαστικός αριστερός, αφού η γενιά του έχει υπομείνει άπειρες διαψεύσεις και ματαιώσεις. «Έχω αξίες που ανήκουν σε μένα και όχι στα κηρύγματα της Αριστεράς. Οι έννοιες της Αριστεράς και της Δεξιάς, πιθανώς να σήμαιναν κάτι στην εποχή του πατέρα μου, για τη γενιά του πατέρα μου. Εκείνος έφτιαξε ταινίες μέσα σε ένα πολιτικό περιβάλλον, αντλώντας από αυτό. Εγώ παράγω πράγματα βάσει όσων με περιβάλλουν, αλλά δεν κατανοώ τίποτα από ό,τι συμβαίνει στις μέρες μας» σημείωνε σε παλαιότερη συνέντευξη του, λίγα χρόνια μετά τις φλογερές εξεγέρσεις στα προάστια του Παρισιού όπου και μεγάλωσε. Δεν είναι να αναρωτιέται κανείς, γιατί η βία πρωταγωνιστεί στο έργο του. «Χάσαμε όλες τις ψευδαισθήσεις που είχαν οι γονείς μας. Η εποχή που διανύουμε είναι καθαρά μηδενιστική. Ίσως μέχρι την δεκαετία του ’80, παρά την επικρατούσα ειρωνεία, οι άνθρωποι να διατηρούσαν την πίστη τους στα πράγματα. Σήμερα, δεν βλέπω τίποτα, σήμερα αναγνωρίζουμε πόσο πολύ απέτυχαν όλα αυτά» επιμένει.

Χάσαμε όλες τις ψευδαισθήσεις που είχαν οι γονείς μας. Η εποχή που διανύουμε είναι καθαρά μηδενιστική

Γι’ αυτό και ο κινηματογράφος για τον Ρομαίν δεν συντονίζεται μέσα του με κάποιο ιδεολογικό ξέσπασμα, αφού «δεν πιστεύω ότι μπορεί να αλλάξει κάτι στην καθεστηκυία κατάσταση με ένα φιλμ», όπως λέει.

Γεννήθηκε το 1981, μεγάλωσε μεταξύ του 5ου και του 20ου διαμερίσματος του Παρισιού, μέσα σε κινηματογραφικά στούντιο και χώρους γυρισμάτων. Ομολογεί πως αυτό του έδωσε την αυτοπεποίθηση πως ανήκε στην κινηματογραφία. «Το να σκηνοθετώ είναι το πιο φυσικό πράγμα για μένα» έχει δηλώσει, κάτι που επαλήθευσε από πολύ νωρίς στη ζωή του.
Έφηβος, κάπου ανάμεσα στα 14 και 15 του χρόνια, μαζί με τον κολλητό του Kim Shapiron – επίσης σκηνοθέτη και γιου του Kiki Picasso, ενός Γαλλοβιετναμέζου ακτιβιστή καλλιτέχνη και προσωπικού φίλου του Κώστα Γαβρά – με την πρώτη τους VCR ανά χείρας, συνέστησαν την Kourtrajmé, μια ομάδα που άρχισε να φτιάχνει ταινιάκια μικρού μήκους.

Το να σκηνοθετώ είναι το πιο φυσικό πράγμα για μένα

Παρακολουθώντας την αναδυόμενη σκηνή της ραπ στο Παρίσι, γύρισαν το πρώτο τους φιλμάκι με τίτλο «Paradox Perdu». Κι έκτοτε άρχισαν να συγκεντρώνουν την προσοχή των συνομήλικων τους στο σχολείο. Όταν πια κατάφεραν να κυκλοφορήσουν τις ταινίες τους σε dvd, καβάλησαν ένα μίνι βαν κι άρχισαν να περιοδεύουν σ’ ολόκληρη τη Γαλλία, με αγνή μποέμικη διάθεση. Το πείραμα είχε πετύχει και με το παραπάνω, όταν στη διάρκεια της θεότρελης τουρνέ τους πούλησαν 50.000 αντίτυπα. Η Γαλλία τους ήξερε ήδη.

Φυσικά, δεν ήταν μόνο παιδιά των γονιών τους. Είχαν κι έναν πολύ διάσημο «νονό», τον Βενσάν Κασέλ. Πρωταγωνιστής στις δύο πρώτες ταινίες του Γαβρά, είχε από νωρίς υποσχεθεί στα δύο αγόρια πως θα σταθεί στο πλευρό τους, ως ένας ανεξάρτητος παραγωγός. «Δεν θα διαθέσω πολλά χρήματα αλλά θα μπορέσεις να κάνεις το φιλμ που θέλεις. Κι αν είσαι πρόθυμος να συμβιβαστείς, θ’ ακολουθήσουν κι άλλα» φέρεται να είχε πει ο Κασέλ στον Γαβρά κατά το ξεκίνημα της συνεργασίας τους.

Παρά την συμμετοχή του Κασέλ ως σούπερ κράχτη, η πρώτη ταινία του Γαβρά, δεν έτυχε της διανομής που επιδίωκε αφού πολλοί αιθουσάρχες φοβήθηκαν τη θεματολογία της. Μάλιστα, είχε μόλις γυρίσει και το clip της ΜΙΑ με παρόμοια θεματική, διογκώνοντας τη φήμη του ως «επικίνδυνου» σκηνοθέτη.

Αφού απέρριψε μπόλικες προτάσεις να σκηνοθετήσει video clip για εμπορικούς καλλιτέχνες του hip hop, άρχισε να ανοίγει κανάλια με την πιο λοξή ποπ μουσική. Η ΜΙΑ παρέμεινε συνεργάτιδα του για χρόνια αν και ήδη είχαν προηγηθεί οι Last Shadow Puppets, οι Justice, ενώ ακολούθησαν o Kanye West και o Jamie XX με δεκάδες εκατομμύρια views έκαστος.

Ανάμεσα στους διάσημους συνεργάτες του, ο Ρομέν Γαβράς εξασφάλισε και την παρουσία της νουάρ Γαλλίδας θεάς, Ιζαμπέλ Ατζανί. Υποδύθηκε το ρόλο της μητέρας του κεντρικού ήρωα στο «The world is yours», με τον Γαβρά να ομολογεί ομολογώντας πως ήταν ένας τρόπος να μιλήσει για την προσωπική του σχέση με τη μητέρα του και παραγωγό ταινιών.

«Υπήρχαν σκηνές στην ταινία που ήταν σαν να μιλούσε η μητέρα μου. Ασφαλώς, δεν είναι γκάγκστερ όπως η Ατζανί στην ταινία, αλλά είναι μια σκληρή, δυναμική γυναίκα. Ο πατέρας μου δεν θα είχε καταφέρει όλα αυτά, αν δεν ήταν εκείνη κοντά του. Είναι, πραγματικά, περίπτωση!». Πάντως και ο Κώστας Γαβράς, όπως ήταν αναμενόμενο παρακολουθεί την δουλειά του γιου του. «Κάθε φορά που βλέπει κάποιο clip που έχω σκηνοθετήσει μου λέει πως ‘θα μπλέξω’. Όταν σχολιάζει κάτι λέει μόνο μια φράση: ‘Καλή δουλειά’. Καταλαβαίνει τον τρόπο σκέψης μου – αν και είναι πολύ διαφορετικός από τον δικό του. Πιστεύω ότι είναι περήφανος για μένα. Στο κάτω – κάτω, θα μπορούσα να ήμουν χρήστης ναρκωτικών!».

Βενσάν Κασέλ και Ιζαμπέλ Ατζανί στην δεύτερη ταινία του Γαβρά «The world is yours».

Η σκοτεινή του ματιά, οι εικόνες του συχνά επικού χαρακτήρα και ωμής, αδυσώπητης δυναμικής, η έντονη πλοκή και οι οργισμένοι του πρωταγωνιστές τον έχουν κάνει διακριτό στην πινακοθήκη της ευρωπαϊκής κινηματογραφίας ως μια περίπτωση enfant terrible. «Τα βίντεο μου είναι προκλητικά αλλά αυτός είναι ο στόχος. Αλλά στα φιλμ μου τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά, πολύ πιο ήπια. Μπορεί να υπάρχει ένας προβοκατόρικος ήρωας στην ταινία, αλλά αυτό δεν με καθιστά προβοκάτορα» τονίζει.

Επηρεασμένος από το γαλλικό σινεμά και μεγάλος οπαδός του Λουίς Μπουνιουέλ αλλά και άλλων Γάλλων σκηνοθετών όπως ο Μπερτράντ Μπλιε και Μορίς Πιαλιά, δεν διστάζει να επιτεθεί απροκάλυπτα στην mainstream αισθητική. «Τα φιλμ του Ρομπ Μάρσαλ, για παράδειγμα το ‘Nine’, με σοκάρουν, μου προκαλούν αηδία. Το κακό γούστο με σοκάρει. Το να παίρνεις το ‘8 ½’ του Φελίνι και να το μετατρέπεις σε μια τεράστια σκατούλα με σοκάρει και με εξεγείρει». Υπερασπίζεται επίσης, τη βία που απαντάται πολύ συχνά στις δουλειές του. «Στο κεφάλι μου, οι ταινίες μου δεν είναι βίαιες, αλλά μοιάζουν με ρομαντικές κωμωδίες – όχι με την έννοια των ταινιών του Χιου Γκραντ. Ένα αυτοκίνητο που καίγεται στο λιμάνι της Δουνκέρκης είναι για μένα μια ρομαντική εικόνα» λέει με προκλητική διάθεση.

Το κακό γούστο με σοκάρει

Το βέβαιο είναι πως ο Ρομαίν Γαβράς, παρά τις διεθνείς συνεργασίες του, παραμένει ευρωποκεντρικός, τον ενδιαφέρουν οι δικές μας ιστορίες και τα δικά μας πρόσωπα – κυρίως αυτά των έκπτωτων και των κατατρεγμένων. Πιστεύει πως είναι περισσότερο κινηματογραφικά.