Ζιζή Μακρή – Βάσω Κατράκη: Δυο χαράκτριες στην Κίνα

Δυο γυναίκες δημιουργοί, δυο χαράκτριες, θα ταξιδέψουν την ίδια πάνω-κάτω εποχή, γύρω στα 1960, στην Κίνα του Μάο, θα γνωρίσουν όσο μπορούν τη χώρα και θα επιστρέψουν παρουσιάζοντας, μέσα από τα έργα τους, όσα είδαν στην τότε Νέα Κίνα…

Η Ζιζή Μακρή και η Βάσω Κατράκη, δύο καλλιτέχνιδες ενταγμένες, η κάθε μια με τον δικό της τρόπο, στην αριστερά, κουβαλώντας κάθε μια τις δικές της εμπειρίες, βρέθηκαν στην Κίνα στο πλαίσιο επίσημων αποστολών. Το τι είδαν στην απομονωμένη, τότε, από τον υπόλοιπο κόσμο χώρα το αποτύπωσαν, εν είδει ταξιδιωτικού ημερολογίου στα έργα τους.

Βάσω Κατράκη, «Κινέζος μικροπωλητής», 1963-1964

Την ανασύσταση αυτών των «εικαστικών ημερολογίων» επιχειρεί η έκθεση με τίτλο «Ζιζή Μακρή – Βάσω Κατράκη: Ταξίδι στην Κίνα του Μάο», που επιμελήθηκε ο ιστορικός της τέχνης Σπύρος Μοσχονάς και φιλοξενείται μέχρι τις 15 Μαΐου στο αίθριο του πρώτου ορόφου της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας – Μουσείου Γ. Ι. Κατσίγρα.

Η χαράκτρια Ζιζή Μακρή (1924-2014), η σερβικής καταγωγής σύζυγος του γλύπτη Μέμου Μακρή, επισκέφτηκε την Κίνα, το 1956, ξεκινώντας μόνη από τη Βουδαπέστη, όπου ζούσε με τον εξόριστο σύζυγό της, προκειμένου να εκθέσει έργα της. Έμεινε στη χώρα για τέσσερις μήνες και ταξίδεψε σε πολλές περιοχές, από τη Σιβηρία μέχρι τον Ειρηνικό, καθώς είχε την ευκαιρία να ενταχθεί σε μια ομάδα μεξικανών δημοσιογράφων. Αρχαιότητες και σύγχρονα έργα υποδομής, μουσεία και εργοστάσια περιλαμβάνονταν στο επίσημο πρόγραμμα που οι κινεζικές αρχές παρουσίαζαν στους «ξένους προσκεκλημένους», σε μια περίοδο που η χώρα ετοιμαζόταν για το «Μεγάλο άλμα προς τα εμπρός», την καταστροφική εκστρατεία εκβιομηχάνισης που οδήγησε τη χώρα σε σιτοδεία με εκατομμύρια θύματα.

Η χαράκτρια Βάσω Κατράκη (1914-1988) επισκέφτηκε την Κίνα το 1963, στο πλαίσιο μιας ολιγάριθμης οργανωμένης αποστολής ελλήνων καλλιτεχνών και πολιτικών της αριστεράς. Στο Πεκίνο, η Κατράκη, όπως και η Μακρή πριν από αυτήν, παρουσίασε έκθεση έργων της. Έφτασε στην Κίνα μετά την αποτυχία της πολιτικής του «Μεγάλου άλματος», όταν η σινο-σοβιετική αντιπαράθεση είχε αρχίσει να κορυφώνεται, τουλάχιστον σε επίπεδο ρητορικής. Η αποστολή των Ελλήνων περιόδευσε σε διάφορες μεγάλες πόλεις και απομακρυσμένες επαρχίες και συναντήθηκε με τον Μάο Τσετούνγκ και τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Λιν Πιάο.

Ζιζή Μακρή, «Ορζώνας ΙΙ», 1956-1958

Η έκθεση, αλλά και το κείμενο του επιμελητή της Σπύρου Μοσχονά στον κατάλογο που την συνοδεύει, δίνει αρκετό βάρος στον μηχανισμό της κινεζικής soft power, της πρωτόλειας «πολιτιστικής διπλωματίας» που είχε στόχο την προσέλκυση δυτικών καλλιτεχνών και διανοουμένων, κυρίως αριστερών, στην υποστήριξη της κινεζικής πολιτικής.

Οι δύο καλλιτέχνιδες κράτησαν ημερολογιακές σημειώσεις από το ταξίδι τους, πιο συστηματικά η Κατράκη, λιγότερο αναλυτικά η Μακρή, ενώ όταν επέστρεψαν η εμπειρία τους αυτή αποτυπώθηκε τόσο στο έργο τους όσο και σε δημόσιες ομιλίες. Ειδικά η Μακρή φιλοτέχνησε μετά την επιστροφή της μια σειρά έγχρωμων σχεδίων και χαρακτικών εμπνευσμένων από την εκεί εμπειρία της. Το ημερολόγιο, σχέδια και χαρακτικά από την Κίνα παρουσιάστηκαν σε μια μεγάλη έκθεση, στο Μουσείο Μπενάκη το 2010. Αντίθετα, η Κατράκη έκανε στην Κίνα ελάχιστα σχέδια, ενώ το ημερολόγιο της παραμένει μέχρι σήμερα αδημοσίευτο.

Στην έκθεση στο Μουσείο Κατσίγρα εκτίθενται σχέδια και χαρακτικά των δύο εικαστικών από την Κίνα της εποχής του Μάο, αναμνηστικά από το ταξίδι τους, ενώ στον κατάλογο δημοσιεύονται αποσπάσματα από τα ημερολόγιά τους. Είναι η πρώτη φορά που αντιπαραβάλλονται τα δύο κείμενα και καταγράφεται το χρονικό των δύο αυτών ταξιδιών. Το υλικό που εκτίθεται προέρχεται από το αρχείο της Βάσως Κατράκη, το οποίο ψηφιοποιήθηκε από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, και από το αρχείο της Ζιζής Μακρή, ενώ παρουσιάζονται έργα από τις συλλογές των κληρονόμων τους.

Βάσω Κατράκη, «Βάρκα», 1963-1964