Μπαλαρίνες που (μας) βάζουν τις φωνές: Το έργο «Tanz» της Florentina Holzinger στο Φεστιβάλ Αθηνών

Ένα λευκό υποβλητικό σκηνικό μας υποδέχεται όταν ανοίγουν οι βαριές μαύρες κουρτίνες της αίθουσας Δ στην Πειραιώς 260. Ένας τοίχος ορίζει το μέσο της σκηνής, πάνω στον οποίο κοιμάται μία γυναίκα. Μία κουνιστή καρέκλα και  μηχανές κρεμασμένες από το ταβάνι κάτω από λευκά σεντόνια συμπληρώνουν το σκηνικό. Δύο περφόρμερ επιδίδονται σε μία ρουτίνα ομορφιάς. Μπροστά βρίσκονται τοποθετημένες μία σειρά από οθόνες. Διακρίνουμε τις υπόλοιπες περφόρμερ έξω από το φωτισμένο κομμάτι της σκηνής.

Η ογδοντάχρονη Beatrice Cordua, η πρώτη μπαλαρίνα που χόρεψε γυμνή την Ιεροτελεστία της Άνοιξης του Στραβίνσκι το 1972, γυμνή ξανά καλεί τέσσερις χορεύτριες να φέρουν μέσα «τις μπάρες». Υπό τις οδηγίες της εκτελούν βήματα από το ασκησιολόγιο του μπαλέτου, έτσι ώστε «να μάθουν πώς να ελέγχουν το σώμα τους». Η γλώσσα της, που περιγράφει την απαραίτητη για την σωστή εκτέλεση μυϊκή οργάνωση των σωμάτων, έχει κάτι τρυφερό. Η Cordua τους ζητά να γδυθούν μέχρι που και οι τέσσερις χορεύτριες μένουν σταδιακά κι εκείνες γυμνές. Μία επίσης γυμνή γυναίκα βιντεοσκοπεί τις μπαλαρίνες προβάλλοντας ζωντανά τις σκηνές στις οθόνες. Η δραστηριότητα της σκηνής πυκνώνει με ταυτόχρονες δράσεις: η ξαπλωμένη γυναίκα, αδειάζει στη σκηνή μία συσκευασία με κορν φλέικς· τα μαζεύει με μία ηλεκτρική σκούπα· την καβαλά σαν σκουπόξυλο. Την μετα-κίνησή της συνοδεύει ο ήχος μίας φανταστικής μηχανής.

Είναι  η αρχετυπική αλλήθωρη μάγισσα με το ένα δόντι, τα αχτένιστα μαλλιά και το αχνιστό καζάνι. Ακούμε ένα τρακάρισμα και η μάγισσα επιστρέφει ματωμένη στη σκηνή για να ξεράσει ένα καφέ υγρό. Μία χορεύτρια ανυψώνεται στον αέρα δεμένη μόνο από έναν κρίκο στα μαλλιά της. Οι μπαλαρίνες απομακρύνουν τις μπάρες και χορεύουν υπό τις οδηγίες της Cordua. Η ομορφιά τους, της προκαλεί ένα ξέσπασμα έκφρασης πάθους. «Δεν χρειάζεται να υποκριθείτε ξανά κανέναν οργασμό, μπορείτε να αυνανίζεστε παντού» είναι η προτροπή της στο κλείσιμο ετούτης της σεκάνς. Επίκληση στον Άγιο πατέρα ενώ δύο τρεις γυναίκες ουρούν σε κουβάδες στη σκηνή.

Φωτογραφία: Nada Zgank

Ακολουθεί ένα ιντερμέτζο «διάδρασης» με το κοινό. Η χορογράφος Florentina Holzinger, που είναι μία από τις χορεύτριες, μας εξηγεί την παράσταση. Πως σχετίζεται με το ρομαντικό μπαλέτο, την αυτοπειθαρχία και τον έλεγχο του σώματος- και μας καλεί να συνεισφέρουμε οικονομικά σε μία δράση αναδάσωσης στην…. Αυστρία, «έτσι ώστε να ζήσουν οι νεράιδες και τα ξωτικά» και να συνεχιστεί η παράσταση. Σχολιάζει την οικονομική στενότητα της Ελλάδας, την οικονομική κατάσταση του κοινού «που αγαπά την τέχνη», μας εγκαλεί για φοβία στη διάδραση, ενώ δυσανασχετεί με το ταπεινό δίευρο που προσφέρει μία θεατής. Το διάλειμμα κλείνει με έναν γαμήλιος χορός από δύο κούκλες, τον οποίο κινεί μόνη της η μάγισσα αφιερωμένο στους δύο θεατές που τελικά συνέβαλλαν με ένα χαρτονόμισμα.

Η πραγματικότητα έπειτα ανταλλάσσεται με μία εξίσου πληθωρική μυθοπλασία, ένα οργανωμένο χάος: η Cordua γεννά ένα ποντίκι τραγουδώντας σε lip sync “keep your legs up”· εμφανίζεται ο στερεοτυπικά κακός-χαρακτήρας-λύκος· εναλλάσσονται «ζωώδης» χορός, εναέρια ακροβατικά στις αιωρούμενες μηχανές, τεχνητές σκηνές βίας, κομμένα μέλη, κάμποσο ψεύτικο αίμα, αρχετυπικά φαντάσματα από σεντόνια, θρησκευτικές ψαλμωδίες με (σχετικά τρυφερές) αναφορές στον θάνατο· στο πίσω μέρος της σκηνής τρυπούν τις ωμοπλάτες μίας γυναίκας «στο σημείο των φτερών», για να περάσουν δύο τσιγκέλια. Βλέπουμε την πράξη μεγεθυμένη σε ζωντανή μετάδοση από τις οθόνες. Το ηχητικό περιβάλλον συνθέτουν ορχηστρικά μέρη ρομαντικού μπαλέτου, οι βρυχηθμοί του λύκου, έντονα ντραμς και μπάσα, το moonchild, o ήχος μιας καμπάνας. Ένας βομβαρδισμός συμβάντων και μουσικών επιλογών. Κάθε σκηνή συνοδεύεται από επεξηγηματικούς τίτλους.

Στον τίτλο “having thick skin”  η γυναίκα κρεμασμένη από τα τσιγκέλια θα χορέψει «τον χορό του θανάτου» ως κύκνος, αιωρούμενη από τα ιδιόμορφά της φτερά, ενώ στο ‘’to gain knowledge one needs to penetrate something” ο λύκος θα πεθάνει καθώς καρφώνεται σε ένα κοντάρι. Οι θριαμβευτικές συγχορδίες του φινάλε της Λίμνης των Κύκνων δημιουργούν την απατηλή αίσθηση του τέλους πριν ξεκινήσει, υποτίθεται, η παράσταση ξανά από την αρχή.

Δομή ρομαντικού μπαλέτου, μάγισσες, αιωρούμενες νεράιδες, πληθυντικές δράσεις, επίδειξη αντοχής και δύναμης στον πόνο, κολάζ ετερογενών μουσικών επιλογών, ψεύτικο αίμα (και λίγο φυσικό) μας βομβαρδίζουν ασταμάτητα, εμφανίζοντας καταιγιστικά άμεσους, σχεδόν ξεκάθαρα σαφής συμβολισμούς. Πρόκειται μία προσπάθεια να δημιουργηθεί ένας κόσμος που να διασαλεύει την όποια τάξη με ένα λόγο καταγγελτικό.

Φωτογραφία: Nada Zgank

Το έργο ανήκει και ταυτόχρονα αποκλίνει από μία γενεαλογία που βρίσκεται στον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα σε διαφορετικές πρακτικές. Αντλεί από τη βιωματική προσέγγιση της εικαστικής περφόρμανς, τις προκλητικές δράσεις των -επίσης αυστριακών- αξιονιστών, τη διαδραστική τέχνη, τον εμφατικά τεχνητό χαρακτήρα του θεατρικού μηχανισμού, τις αρχές και τις απαιτήσεις της ιστορίας του χορού. Αναγνωρίζω τα εργαλεία της υπερβολής, της υπερέκθεσης του σώματος, της προσπάθειας να «μας κουνήσει από τη βολή μας», της φασαρίας, της  ετερογένειας, της στροφής στην ιστορία.

Περισσότερο ακόμη κατανοώ την απαίτηση σε μία εποχή που μοιάζει να μην τελειώνουν τα δεινά της πατριαρχίας, -το ορατό ζήτημα της γυναικοκτονίας είναι μία μόνο της εκδοχή- να εμφανίζονται πρότυπα μίας ενδυναμωμένης θηλυκότητας. Να παραμείνει ανοιχτή η συζήτηση για τα στερεότυπα, την καταπίεση, τις δυνατότητες, τις ικανότητες, την εσωτερική δύναμη, τις επιλογές. Περισσότερο ακόμη, αισθάνομαι την ανάγκη να ανοίξει αυτή η συζήτηση έξω από έναν συγκεκριμένο κύκλο ανθρώπων, που ήδη συμμετέχει σε αυτήν, και να διαχυθεί στους χώρους εκείνους που λόγω συνθηκών μοιάζει επιτακτικότερη. Δεν είμαι βέβαιη όμως, ότι οι προτάσεις που αρθρώνονται εντός των ορίων της Πειραιώς 260, ακούγονται έξω από αυτή όσο και αν φωνάζουν.

Με αυτές τις σκέψεις φεύγω ενοχλημένη από ένα έργο που χτίζεται όλο στην αρχή της εξήγησης: υπότιτλοι, αναλύσεις, επεξηγήσεις, συμβολισμοί που παραμένουν σε ένα επίπεδο προφάνειας, εκβιασμός του συναισθήματος. Ένα έργο που δεν αφήνει περιθώρια να διανύσω την απόσταση από την «άνετη» -όπως μοιάζει να τη βλέπει με βεβαιότητα η χορογράφος- θέση μου ως θεατή· Που μου κουνάει ασταμάτητα το δάχτυλο, για μία πολύ συγκεκριμένη οικολογική πρόταση, που δεν ικανοποιείται από ένα κέρμα αλλά θέλει χαρτονόμισμα, για μία συγκεκριμένη, μονοσήμαντη αισθάνομαι, προσέγγιση της θηλυκότητας, της ηδονής, του σώματος, της ηλικίας, της συνύπαρξης και εν τέλει του χορού.

Τέχνη που στοχεύει να δημιουργήσει ρωγμές υπερ-εμφανίζοντάς μας εκείνο που εμείς, οι αδαείς, δεν γνωρίζουμε. Που συμβολοποιεί τις μάγισσες, το γυναικείο σώμα, τα εσωτερικά του υγρά, τις all female πρακτικές του bdsm και τον αυνανισμό μονοθεματικά. Τα επαναπλαισιώνει εντός μίας παράστασης που δεν φέρνει κάτι καινούριο, παρά συμμετέχει σε μία ιδιαίτερη έντονη και ενεργή συζήτηση που συμβαίνει μεταξύ συγκεκριμένων ανθρώπων και χώρων. Μία κουβέντα που δεν είμαι σίγουρη ότι έχει τη διάχυση που ίσως θα επιθυμούσε.

Αν το πρώτο λοιπόν μέρος έχτιζε έναν κόσμο που έμοιαζε να μας αφήνει χώρο να τον προσεγγίσουμε, να συνδεθούμε, να συλλογιστούμε, να αισθανθούμε, να αναστοχαστούμε, να διαπραγματευτούμε ξανά τους μηχανισμούς υποκειμενοποίησης, συνύπαρξης, θηλυκότητας αλλά και αναπαράστασης, το διάλειμμα και το δεύτερο μέρος ήρθαν επιθετικά να τον υπονομεύσουν. Δεν συναντιόμαστε με την τέχνη -ακόμη και όταν οι προθέσεις της είναι θετικές ή αν δεν διαφωνούμε ακριβώς μαζί της- για να μας εξηγεί, να μας διδάσκει και περισσότερο ακόμη να μας επιπλήττει. Έχουμε ανάγκη έναν χώρο για να αναπνεύσουμε διανύοντας την απόσταση προς τα άλλα σχήματα και τους άλλους  πολυσήμαντους κόσμους που μας εμφανίζει.