Τέσσερις συγγραφείς στα χνάρια των αρχαίων τραγικών

Στο δρόμο για το Μικρό Θέατρο της Επιδαύρου ακολουθούν τα ίχνη του Ευριπίδη και του Σοφοκλή αλλά στο τέλος χαράσσουν μια δική τους διαδρομή. Τέσσερις διακεκριμένοι συγγραφείς, ο Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης, η Αλεξάνδρα Κ*, ο Γιάννης Μαυριτσάκης και η Αμάντα Μιχαλοπούλου αντλούν από αρχαίες τραγωδίες για να υπογράψουν νέα σύγχρονα έργα που ανεβαίνουν σε επίσημη πρώτη στο Φεστιβάλ Επιδαύρου.

Η νέα ενότητα του θεσμού «Contemporary Ancients» (Σύγχρονοι Αρχαίοι) σηματοδοτεί τον άρρηκτο δεσμό των νέων δημιουργών με το υλικό της αρχαίας γραμματείας και συνάμα την προσπάθεια αποσύνδεσης από το κλασικό. Και οι τέσσερις, αντλώντας από τις «Τραχίνιες», τη «Μήδεια», τις «Βάκχες» και τον «Ιππόλυτο» ακροβατούν ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον, στα αρχέτυπα και στους ήρωες μιας νέας εποχής και ανακαλύπτουν τις λέξεις ν’ αρθρώσουν μια νέα γλώσσα μιλώντας τα λόγια και τα νοήματα μιας απώτατης.

Θα μπορούσε, όντως, να είναι μια κινούμενη άμμος. Πότε; – στην περίπτωση που ο συγγραφέας νιώσει ανταγωνιστικά προς το πρωτότυπο κείμενο. Αν θελήσει, ας πούμε, να φανεί εξυπνότερος από τον αρχαίο τραγικό, πιο μάγκας. Έτσι και παγιδευτείς σε αυτό είναι βέβαιο πως θα βγεις χαμένος. Δεν προσπαθούμε να γράψουμε καλύτερα έργα από τα πρωτότυπα, ανώτερα από αυτά που αποτελούν την αφετηρία μας. Μόνο να εμπνευστούμε επιδιώκουμε. Για να φτιάξουμε κάτι εντελώς νέο. Ένα ανθρώπινο ωάριο όταν γονιμοποιείται παράγει έναν ολότελα καινούργιο άνθρωπο, όχι αντίγραφο των γονέων. Αλλά ούτε και ασφάλεια καμιά σου παρέχει η εκκίνηση από ένα υψηλό υλικό. Πολλά κακά έργα έχουν γραφτεί πάνω σε μια σπουδαία σύλληψη. Δεν σε σώζει, θέλω να πω, η δεινότητα του Σοφοκλή, δεν μπορεί να «καθαρίσει» για σένα αυτός. Ούτε καν να σε εμψυχώσει. Είσαι μόνος.

Η πρόταση ήρθε από την Κατερίνα Ευαγγελάτου. Το έργο μού ήταν σχεδόν άγνωστο. Το διάβασα και το λάτρεψα. Άρχισα να γράφω αμέσως. Στη βάση του λάμπει μια σκοτεινή ιστορία αγάπης. Μια (καλή) γυναίκα αγωνιά να κερδίσει εκ νέου τον έρωτα του άντρα της και, με όσα σπασμωδικά επιχειρεί, τελικά τον χάνει για πάντα. Τόσο απλά. Τον σκοτώνει. Μια κανονική, δηλαδή, ανθρώπινη κατάσταση: όσο προσπαθούμε να πλησιάσουμε τον στόχο μας, αλλά αντί για χαρά και ιερή λαχτάρα αφήνουμε να μας άγει η αγωνία της αποτυχίας, η ανησυχία και η υστερία, το μόνο βέβαιο είναι πως θα βρεθούμε στο κενό. Δηλαδή, δεν γίνεται να επιθυμείς στραγγαλίζοντας. Σε αυτό το υφάδι του πρωτότυπου προτίμησα να εστιάσω. Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στις παρυφές.

credit Αλεξάνδρα Σαραντοπούλου

Μια τραγικοκωμωδία. Με θέμα τον έρωτα.

Καμιά φορά (είναι κι αυτό, ξέρεις, μες στην ανθρώπινη φύση) θέλουμε να σκοτώνουμε την πηγή προέλευσής μας. Εμείς οι Έλληνες για παράδειγμα. Καμαρώνουμε για τους λαμπρούς αρχαίους προγόνους αλλά ταυτόχρονα θέλουμε να πούμε στον υπόλοιπο κόσμο ότι είμαστε κάτι παραπάνω από περήφανοι κληρονόμοι. Ότι μπορούμε να σταθούμε αυτόνομα και στον παρόντα χρόνο, με αξιώσεις. Η τέχνη, η φιλοσοφία, η επιστήμη είναι τόσο αχανή πεδία, με τόσο απεριόριστο εύρος, ώστε κανείς μπορεί να κινηθεί προς οποιαδήποτε κατεύθυνση, χωρίς αποσκευές και δεσμεύσεις. Είμαστε απόλυτα ελεύθεροι. Δικαιούμαστε να αγνοήσουμε κάθε πρότερο σημείο αναφοράς. Βέβαια, σε όλα αυτά τα πεδία, υπάρχουν, πώς να το κάνουμε, οι πολύ βασικές αρχές. Κι έτσι μοιραία, θέλοντας και μη, θα πέφτεις πάντα πάνω στους αρχαίους που τις εδραίωσαν. Που προλάβανε και τις έφεραν για πρώτη φορά στον αισθητό κόσμο.

Το σπίτι με τα φίδια
Σκηνοθετεί η Ελένη Σκότη
Παίζουν οι Αλεξία Καλτσίκη, Ράνια Οικονομίδου, Αριέττα Μουτούση, Μάρω Παπαδοπούλου, Ηρώ Πεκτέση, Μιχαήλ Ταμπακάκης, Αλέξανδρος Μανωλίδης
Στις 9 και 10 Ιουλίου

Aρχαία τραγωδία: Ασφαλές σημείο εκκίνησης ή μια κινούμενη άμμος;

Η αρχαία τραγωδία είναι η τελειότερη δραματουργία στην ιστορία του παγκόσμιου θεάτρου οπότε, ναι, είναι το ασφαλέστερο σημείο εκκίνησης αλλά λόγω αυτού και το πιο τρομακτικό. Είναι στο χέρι του συγγραφέα νομίζω αν θα αφήσει το μέγεθος να τον καταπιεί ή αν θα προσπαθήσει να ψελλίσει κι αυτός κάτι. Προσωπικά, νιώθω σαν μεθυσμένο παιδάκι που σηκώνει το χέρι του να πει στον δάσκαλο “Έι, Ευριπίδη, να σου πω κι εγώ κάτι;”.

Γιατί δεν κατάφερα ποτέ να συνδέσω μέσα μου την παιδοκτονία με την ερωτική εκδίκηση. Γιατί πάντα διάβαζα στην ηρωίδα αυτή κάτι πολύ πιο γειωμένο και ανθρώπινο σε σχέση με τους άλλους ήρωες της αρχαίας τραγωδίας. Γιατί είναι το έργο που επιχειρεί μια πρώτη ακτινογραφία της γυναικείας ψυχοσύνθεσης και ήθελα να πω κι εγώ πέντε πράγματα που ως γυναίκα ξέρω για τις γυναίκες.

credit Δημήτρης Χριστοδούλου

Θα έλεγα απλώς ότι είναι η ζωή μιας μέσης γυναίκας της ελληνικής επαρχίας – τότε αλλά και τώρα. Η Ξένη, όπως έχω ονομάσει τη δική μου Μήδεια, έχει περάσει τη ζωή της περιορισμένη στους τρεις ρόλους που η κοινωνία επιφυλάσσει στις γυναίκες: κόρη, σύζυγος, μάνα. Όταν ο άντρας της την εγκαταλείπει, συνειδητοποιεί πως έχει θυσιάσει ολόκληρο τον εαυτό της στον βωμό του ανήκειν και παρόλα αυτά βρίσκεται στον δρόμο, πως δεν ήταν παρά ένα προϊόν προς κατανάλωση, πως το παιχνίδι είναι στημένο εξ αρχής εναντίον της κι εναντίον όλων των γυναικών. Η ιστορία εκτυλίσσεται μετεμφυλιακά σ’ ένα χωριό της Αργολίδας και οι ήρωές της είναι παρμένοι τόσο από τον Ευριπίδη όσο και από τα αρχετυπικά πρόσωπα του δημοτικού τραγουδιού.

Όλα τα θέματα με τα οποία θα καταπιαστούμε ποτέ έχουν ήδη τεθεί στην αρχαία τραγωδία. Όποια φράση κι αν απομονώσεις, περιέχει ένα ολόκληρο έργο, όποιο έργο κι αν πιάσεις, δομικά και λογοτεχνικά είναι το θέατρο στην υψηλότερη μορφή του. Ειδικά οι Έλληνες συγγραφείς, που έχουμε λόγω γλώσσας πρόσβαση στο πρωτότυπο, διαθέτουμε μια φαρέτρα με όλα τα όπλα του κόσμου. Δεν μπορούμε να το συνειδητοποιήσουμε όμως αλήθεια αυτό αν δεν τριφτούμε πρακτικά μ’ αυτά τα κείμενα, αν δεν μπούμε σε διάλογο μαζί τους, ακόμα ακόμα και σε αναμέτρηση. Θα χάσουμε μεν, θα έχουμε όμως στο μεταξύ βαθύνει τη ματιά μας και τη γλώσσα μας. Είμαι πραγματικά ευγνώμων στο Φεστιβάλ γι’ αυτήν την πρωτοβουλία. Η ανάθεση ήταν για μένα η αφορμή να μπω σε μια ερευνητική και συγγραφική διαδικασία στην οποία δεν θα μπορούσα πιθανότατα να μπω δίχως πρακτική στήριξη, μια διαδικασία που θεωρώ ότι πήγε τη γραφή μου ένα βήμα μπροστά – πράγμα που αναπόφευκτα φαντάζομαι πως αναπόφευκτα θα αποτυπωθεί και στα επόμενα γραπτά μου. Θέτοντας μια τέτοια πρόκληση στους σύγχρονους συγγραφείς σου και εξασφαλίζοντάς τους τον χρόνο να εξελιχθούν, πιστεύω πως αναβαθμίζεις την εθνική σου δραματουργία εν γένει.

Γάλα, αίμα
Σκηνοθετεί ο Γιάννος Περλέγκας
Παίζουν οι Έλενα Τοπαλίδου, Μάγδα Καυκούλα, Γιώργης Βασιλόπουλος, Γιάννος Περλέγκας, Σύρμω Κεκέ, Μιχάλης Τιτόπουλος, Λήδα Κουτσοδασκάλου, Αλίκη Γεωργίου
Στις 16 και 17 Ιουλίου

Όσο έγραφα ήμουν σε trans ή μάλλον σ’ αυτήν την κατάσταση συνειδητότητας που είναι προϋπόθεση για να αναβλύσουν αβίαστα οι εικόνες. Περπατούσα καθημερινά δίπλα στη θάλασσα, ό,τι καιρό κι αν έκανε, με την ίδια ευχαρίστηση στο κρύο ή στον ήλιο. Κάθε φορά που ανακάλυπτα αυτό που θα ένωνε τα κομμάτια, φώναζα από χαρά, ήμουν ασυγκράτητος. Όταν γύριζα σπίτι άδειαζα την άμμο από τα παπούτσια μου.

Το υπερφυσικό στοιχείο, η εισβολή του εκεί στο εδώ. Οι Βάκχες με διάλεξαν.

Η Αγαύη εμφανίστηκε πρώτη απ’ όλους, πλησίασε προς το μέρος μου γυμνή, σέρνοντας τη μινκ γούνα της (μετά από μια τέτοια σφαγή σκεφτόμουν συνέχεια τα μινκ, τα στρογγυλά μάτια τους). Στο πιο κρίσιμο σημείο της διαδικασίας ήρθε στον ύπνο μου. Ήταν πολύ διακριτική και ήσυχη. Αγαπούσε. Αυτή με οδήγησε στην έξοδο. Δε θα ξεχάσω το ήρεμο προφίλ της, τον τρόπο που στεκόταν και περίμενε υπομονετικά έξω από τον στάβλο.Υπάρχει μια δύναμη που ταξιδεύει στο υλικό σύμπαν, είναι ανάγκη να περάσει μέσα από τα υλικά και να τα εμψυχώσει ή να τα υποτάξει στην ανωτερώτητά της.
Συμβαίνει σε μια αίθουσα συσκέψεων, στον ενδέκατο όροφο. Ο Project Manager έχει το πάνω χέρι, αυτός κατευθύνει. Ο Πενθέας βρίσκεται σε ύπνωση, ο εγκέφαλός του έχει διαλυθεί από τις πλύσεις και τα ψυχοτρόπα, είναι το υποκείμενο του πειράματος. Τα άτομα έχουν καταληφθεί, έχουν εξανδραποδιστεί και αντικατασταθεί. Δεν πρόκειται για μεταφορά.

Δε ξέρω τι είναι η αρχαία τραγωδία. Αγαπώ τις ιστορίες.

Κρεουργία
Σκηνοθετεί ο Γιώργος Σκεύας
Παίζουν οι Μάξιμος Μουμούρης, Γιώργος Νούσης , Κόρα Καρβούνη, Αγγελική Παπαθεμελή, Γιώργος Ζιόβας, Γιώργος Φριντζήλας
Στις 23 και 24 Ιουλίου

Θα έλεγα πως είναι ασφαλής κινούμενη άμμος. Ξέρεις πως πατάς σε στέρεο έδαφος – που είναι το ίδιο το κείμενο και η πρόσληψή του ανά τους αιώνες – αλλά αυτή ακριβώς είναι και η τεράστια δυσκολία: Να δώσεις νέο κυματισμό, νέα τονικότητα σε ένα κείμενο ιεροποιημένο, να το σεβαστείς χωρίς να το ακολουθήσεις πιστά αλλά και χωρίς να το κανιβαλίσεις.

Ο Ιππόλυτος ήταν μια ιδέα της Κατερίνας Ευαγγελάτου. Δέχτηκα την ανάθεσή της με ενθουσιασμό, υπό τον όρο να ασχοληθώ περισσότερο με τη Φαίδρα και λιγότερο με τον Ιππόλυτο. Ποτέ δεν με έπεισε η αθωότητά του. Αντίθετα αισθανόμουν πιο κοντά στη Φαίδρα της Τσβετάγιεβα και της Γιουρσενάρ, που αποκατέστησαν την τιμή της και υπερασπίστηκαν την επιθυμία της. Ξαναδιαβάζοντας τον Ευριπίδη αλλά και τις εκδοχές του Σενέκα και του Ρακίνα, ένιωσα ότι οι άντρες συγγραφείς διαπόμπευσαν τον Φαίδρα ως μια υστερική γυναίκα που παραλογίζεται. Ήθελα να ασχοληθώ με την πολυπλοκότητα του πάθους της για τον Ιππόλυτο που είναι επιθυμία για νιάτα και ομορφιά, δηλαδή για ζωή.

credit Ελίνα Γιουνανλή

Καταρχήν η Φαίδρα μου δεν αυτοκτονεί. Δεν θέλει να χαθεί αλλά να γιορτάσει τον έρωτά της. Η τιμωρία της είναι η απώλεια του Ιππόλυτου, όχι η απώλεια της επιθυμίας. Την φαντάζομαι μετά το τέλος του κειμένου να σηκώνεται, να γλύφει τις πληγές της και μετά από μια περίοδο πένθους να ορμά στη ζωή ξανά. Περιτριγυρίζεται από δυο νεαρές “θεές”, την Άρτεμη και την Αφροδίτη που διεκδικούν αθωότητα και αισθησιασμό και από τη μητέρα τους τη Ληώνη που μόλις πίνει αρχίζει να συμμετέχει κι αυτή στο υπαρξιακό μεθύσι. Όλες μαζί φτιάχνουν το ψηφιδωτό μιας παλλόμενης και διεκδικητικής θηλυκότητας που εκφράζει το πάθος της χωρίς ενοχές. Ο Ιππόλυτος είναι η αφορμή.

Κάθε συγγραφέα. Τον τελευταίο χρόνο γράφω και ξεγράφω ένα μυθιστόρημα και σε μια από τις αλλεπάλληλες εκδοχές συζητούσα με έναν συνάδελφο και φίλο ο οποίος με ρώτησε «πάνω σε ποιον μύθο πατάει το βιβλίο σου;» και δεν ήξερα τι να απαντήσω. Είχαμε μια μακρά συζήτηση επί του θέματος και καταλήξαμε μαζί στο συμπέρασμα ότι στο υπέδαφος ενός μυθιστορήματος υπάρχει πάντα κρυμμένος ένας αρχαίος μύθος. Θα ζούμε μονίμως με αυτό το δίπολο: Απεριόριστος θαυμασμός για τους προγόνους μας και ανάγκη να απογαλακτιστούμε αφού πρώτα συνομιλήσουμε παθιασμένα μαζί τους.

Η Φαίδρα καίγεται
Σκηνοθετεί ο Γιάννης Καλαβριανός
Παίζουν οι Άννα Μάσχα, Νίκος Λεκάκης, Μαρία Κοσκινά, Μαρία Μοσχούρη, Ειρήνη Ιωάννου-Παπανεοφύτου
Στις 30 και 31 Ιουλίου