Βουλγαράκη, Μελεμέ, Μαυραγάνη: Η δύναμη του «μαζί» τις πάει Επίδαυρο

Η Ιώ Βουλγαράκη χαιρετάει βιαστικά και φεύγει τρεχάτη προς το Rex της Πανεπιστημίου. Η Λίλλυ Μελεμέ κατεβαίνει στο υπόγειο του κτηρίου Τσίλερ. Και η Γεωργία Μαυραγάνη παίρνει το πρώτο ταξί για το «Σχολείον» στον Ταύρο. Κι όμως, και οι τρεις σκηνοθέτιδες δουλεύουν για την ίδια παράσταση: Την «Ορέστεια» του Αισχύλου.

Το πολυλάλητο, στα χρόνια της οικονομικής ύφεσης, αίτημα για συνένωση δυνάμεων στο θέατρο έχει βρει εφαρμογή στο Εθνικό. Αυτή τη φορά δημιουργεί τις προϋποθέσεις συνεργασίας μεταξύ τριών δημιουργών για μια κοινή παράσταση στην Επίδαυρο. Και το, ακόμα πιο σπάνιο, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια συνεργασία μεταξύ τριών γυναικών.

«Είναι ένα βήμα προς την ισότιμη παρουσία της γυναίκας σκηνοθέτη στο θέατρο. Βεβαίως, το θέμα είναι να προκύψει και μέσα στους κόλπους του θεάτρου αυτή η ανάγκη – κι όχι μόνο να επιβληθεί από πάνω» παρατηρεί η Γεωργία Μαυραγάνη, δίνοντας τη σωστή διάσταση στην προσπάθεια. Γιατί, στ’ αλήθεια, οι γυναίκες της θεατρικής σκηνοθεσίας, μειοψηφούν έναντι των ανδρών συναδέλφων τους. «Και μόνο ότι μας απασχολεί αυτό, είναι ένδειξη του πόσο πίσω είμαστε ως ανθρώπινος πολιτισμός. Έχουμε μια δήθεν επίφαση προόδου αλλά στη βάση ζούμε σ’ έναν πατριαρχικό κόσμο» διαμαρτύρεται η Ιώ Βουλγαράκη∙ την ώρα που η Λίλλυ Μελεμέ εκτιμά πως για την επιλογή τους δεν έπαιξε ρόλο μόνο το φύλο αλλά και τα δείγματα γραφής. «Θέλω να πιστεύω πως οι θεατές θα έρθουν στο θέατρο όχι για να δουν ‘τι θα κάνουν οι γυναίκες’ αλλά τι υλικό θα παραδώσουμε. Ας μην βάλουμε ταμπέλες. Ας μην χρειαστεί να αποδείξουμε κάτι παραπάνω επειδή είμαστε γυναίκες».

Η «Ορέστεια» ως ένα βήμα στην ισότιμη διαχείριση των γυναικών σκηνοθετών στο ελληνικό θέατρο. Αυτό τονίζουν οι τρεις συνεργάτιδες της παράστασης.

Εξάλλου, η πρόταση για συνύπαρξη στέκεται πιο πάνω απ’ όλα. Και ήταν αυτή το μεγαλύτερο δέλεαρ. «Είναι ένα τολμηρό πείραμα» παρατηρεί η Ιώ Βουλγαράκη. «Μια ειδική συνθήκη όπου όλες ανακαλύπτουμε σε τι βαθμό θα συνυπάρξουμε. Ένα μεγάλο στοίχημα για να υπάρξει μια δημιουργική συνομιλία». Η τριλογία της «Ορέστειας» – της μοναδικής σωζόμενης στην ιστορία του αρχαίου δράματος  – θα αποτελέσει, ύστερα από μια σκέψη του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού, Στάθη Λιβαθινού – ένα ενιαίο σκηνικό τρίπτυχο. Στο πλαίσιο αυτού, η Ιώ Βουλγαράκη θα σκηνοθετήσει τον «Αγαμέμνονα», η Λίλλυ Μελεμέ τις «Χοηφόρους» και η Γεωργία Μαυραγάνη τις «Ευμενίδες».

Η Ιώ Βουλγαράκη ανοίγει την τριλογία της «Ορέστειας», υπογράφοντας τη σκηνοθεσία του «Αγαμέμνονα».

Και οι τρεις κάνουν την πρώτη τους εμφάνιση στην Επίδαυρο – ενώ εκτός της Βουλγαράκη (που σκηνοθέτησε πριν από δύο χρόνια την «Άφιξη» στο Μικρό Θέατρο της Επιδαύρου) καμιά δεν έχει επαφή με τον ανοιχτό χώρο και τα κείμενα της αρχαίας γραμματείας. Πάντως, και οι τρεις μοιράζονται τη συγκίνηση της πρώτης επίσκεψης στην αργολική ορχήστρα. «Και την ίδια ώρα, προκειμένου ν’… αναπνέω καλύτερα προσπαθώ να σκέφτομαι πως αυτό είναι το πρώτο μου βήμα στην Επίδαυρο. Πως από κάπου κανείς πρέπει να ξεκινήσει. Δεν έχω την αγωνία να πάνε όλα τέλεια – γιατί διαφορετικά όλα θα τελειώσουν∙ όχι, όλα εδώ αρχίζουν», σκέφτεται η Ιώ.

Έχοντας την πρότερη εμπειρία της εμφάνισης εκεί ως ηθοποιός, η Λίλλυ δεν ξεχνά το πόσο φιλική, προς τον άνθρωπο είναι η Επίδαυρος. Θυμάται πως «αντικρίζοντας τον κύκλο ανθρώπων γύρω μου αισθάνθηκα σαν να με περιέβαλε μια αγκαλιά. Ήμασταν εκεί, όλοι μαζί, για να κοινωνήσουμε ένα μοναδικό γεγονός. Η σύνδεση του χώρου, της στιγμής και των ανθρώπων ήταν ανατριχιαστική. Πόσω μάλλον, στην περίπτωση μας όπου δουλεύουμε με τη δύναμη του μαζί. Εμείς οι τρεις μαζί, μαζί με 41 ηθοποιούς, μαζί για ν’ αφηγηθούμε μια ιστορία».

Με «Χοηφόρους» και πρωταγωνίστρια τη Φιλαρέτη Κομνηνού κατεβαίνει στην Επίδαυρο η Λίλλυ Μελεμέ.

Και η  «Ορέστεια» είναι μια κορυφαία ιστορία. Από μόνη της ένας ανεξάντλητος κόσμος ως ένα από τα σημαντικότερα δραματουργικά τεκμήρια της παγκόσμιας βιβλιοθήκης. Ως τέτοιο ενεργοποιεί διαφορετικά κέντρα ανάγνωσης σε κάθε σκηνοθέτιδα.

Η Ιώ Βουλγαράκη την αντιμετωπίζει ως «την τραγωδία του γένους των ανθρώπων, την τραγωδία της κληρονομικότητας και της κληρονομικής ενοχής, την οποία οι αρχαίοι ομολογούσαν μέσα από το στοίχειωμα των νεκρών. «Μπορούμε να ξεφύγουμε από τη γραμμή του γένους μας και τι κοστίζει αυτό;».

Η Λίλλυ Μελεμέ βλέπει σε αυτήν τη διαδρομή του ανθρώπου από μια αρχαϊκή εποχή (όπου τα μεγέθη είναι μεγαλύτερα από τον ίδιο), στην εποχή όπου το κέντρο της σκέψης γίνεται ο ίδιος ο άνθρωπος ως σύγχρονο μοντέλο φιλοσοφίας. Ως την διαδρομή ενηλικίωσης του ανθρώπου. «Μα δεν έχω ξεκαθαρίσει αν η τριλογία διαγράφει την πορεία από το σκοτάδι στο φως ή από το φως στο σκοτάδι».

Η Γεωργία Μαυραγάνη πάλι, την αντιμετωπίζει ως ένα μεγάλο καθαρμό: Νεκρών, ζωντανών και απογόνων. «Είναι σαν να αφηγείσαι το μύθο των νεκρών σου σε μια προσπάθεια να τους ενθρονίσεις στο εδώ και τώρα καθαρούς».

Τις επόμενες ημέρες, οι τρεις ξεχωριστές πρόβες της «Ορέστειας» θα σμίξουν σε μία με έδρα το Σχολείον στην Πειραιώς.

Από τη φονική υποδοχή του στρατηλάτη Αγαμέμνονα στις Μυκήνες από το χέρι της γυναίκας του Κλυταιμνήστρας και του εραστή της Αίγισθου, στην στυγερή εκδίκηση του γιου του Ορέστη για το φόνο του βασιλιά και πατέρα του, ως το κυνήγι των Ερινυών που καταδιώκουν το μητροκτόνο και την θεϊκή παρέμβαση του Απόλλωνα, ο αιματηρός κύκλος των Ατρειδών αναμοχλεύει στους αιώνες την τραγωδία της ανθρώπινης κατάστασης.

Στον «Αγαμέμνονα» (τον επώνυμο ρόλο υποδύεται ο Αργύρης Ξάφης και την Κλυταιμνήστρα η Εύη Σαουλίδου)  η ανάγνωση της Ιώς Βουλγαράκη θα εστιάσει στη θέση μιας βασίλισσας, το παιδί της οποίας σφαγιάστηκε από έναν κόσμο πατριαρχικό, έναν κόσμο σε ηθικό χάος.

Στις «Χοηφόρους», η Λίλλυ Μελεμέ (εδώ η Φιλαρέτη Κομνηνού ερμηνεύει την Κλυταιμνήστρα και ο Γιάννης Νιάρρος τον Ορέστη) παρακολουθεί μια κατάσταση ηλεκτρισμένης αναμονής προς την ανατροπή. Ο Ορέστης έχει επωμιστεί το βαρύτατο καθήκον της εκδίκησης αναδεικνύοντας με την στυγερή πράξη του τη σύγκρουση του καινούργιου με το παλιό∙ την  καινούργια δύναμη που ξεπλένει το παλιό καθεστώς με μεγάλο κόστος.

Στις «Ευμενίδες» (όπου ο 11μελής θίασος θα λειτουργήσει μέσα από την χορικότητα, άρα θα περάσει από όλους τους ρόλους), η Γεωργία Μαυραγάνη οργανώνει μια τελετουργία καθαρμού με τη συμμετοχή της πόλης και των θεών. Ένα συμπαντικό Χορό προς τη λύτρωση του ανθρώπινου είδους.

Η Γεωργία Μαυραγάνη κάνει το σκηνοθετικό ντεμπούτο της στην Επίδαυρο σκηνοθετώντας το τρίτο μέρος της «Ορέστειας», τις «Ευμενίδες».

Σύντομα, οι ξεχωριστές πρόβες στους κλειστούς χώρους του Εθνικού θεάτρου θα σμίξουν σε μια κοινή δοκιμή, στο προαύλιο του Σχολείου. Οι, επί χάρτου, συναντήσεις και συζητήσεις θα βρουν κοινή εφαρμογή σ’ ένα χώρο. Εκεί, βεβαίως, θ’ αποκαλυφθούν και οι δυσκολίες του εγχειρήματος∙ με κορυφαία τον περιορισμένο χρόνο που έχουν στη διάθεση τους για να δουλέψουν μια παράσταση επί τρία. Και με την καθεμιά ν’ απαριθμεί σχεδόν 15 ερμηνευτές επί σκηνής. «Στην πραγματικότητα, καμία ομάδα δεν έχει αντιληφθεί τη σύζευξη που έρχεται» παραδέχονται καθώς ήδη έχουν αρχίσει να επεξεργάζονται ζητήματα ροής της παράστασης:  Πως θα φτιάξουν τους κατάλληλους χώρους προετοιμασίας όλων των θιάσων, πως θα γίνεται η έξοδος των ηθοποιών στη σκηνή με ψυχραιμία, πως θα περάσουν από το ένα έργο στο άλλο ως ένα κομμάτι της κοινής αφήγησης.

Από δημιουργικής πλευράς μοιράζονται μόνο δύο κοινούς συντελεστές: Τον Πάρη Μέξη στην σκηνογραφία και τον Λευτέρη Παυλόπουλο στους φωτισμούς. Κατά τα άλλα κάθε παράσταση θα έχει την δική της ‘κατασκευαστική» ταυτότητα – το δικό της συνθέτη και μουσικοδιδάσκαλο, το δικό της ενδυματολόγο, δραματουργό και χορογράφο. Υπό αυτή την έννοια, καμιά τους δεν επιδιώκει ένα κοινό αισθητικό ύφος που θα διέπει την τριλογία. Αντίθετα, ομολογούν πως έκαστη βαδίζει σε μια διαφορετική ενεργειακή και ερμηνευτική διαδρομή.

Κάθε παράσταση θα έχει διαφορετική ενεργειακή και ερμηνευτική διαδρομή υπόσχονται οι τρεις δημιουργοί.

Τι θα τους ενώσει λοιπόν; «Η εξέλιξη» απαντά η Ιώ Βουλγαράκη και τις βρίσκει όλες σύμφωνες. «Τα υλικά όπως εξελίσσονται από τη μια παράσταση στην άλλη. Η εξέλιξη του σκηνικού χώρου (από μια ηρωική εποχή στην εποχή της ανθρώπινης κλίμακας), των ρόλων, των μουσικών συνθέσεων, της δραματουργίας, όπου όλα θα ξαναγυρίζουν στην ίδια πηγή. Θα εξελίσσονται τα θέματα και οι τρόποι μας. Αυτή είναι η αξία του εγχειρήματος: Η διαδρομή. Η σκυτάλη από τη μια στην επόμενη» .

Πρωτίστως, άλλωστε, έχουν μια κοινή αφετηρία. «Ο ποιητής. Είναι ο ίδιος ποιητής» αναφωνεί η Γεωργία Μαυραγάνη. «Ακόμα και υποθετικά αν κάνουμε κάτι τελείως διαφορετικό δεν υπάρχει περίπτωση να μην συναντηθούμε στον Αισχύλο. Εκείνος θα μας δώσει τρομερή τροφή».