Γιάννης Χουβαρδάς: Το θέατρο με βοήθησε να καταλάβω πόσο σχετική είναι η αξία μου

Έξω η Πειραιώς τρέχει ασυγκράτητη μέσα από τα αυτοκίνητα και τους φωτεινούς σηματοδότες που εναλλάσσονται διαρκώς. Μέσα στο χώρο του Main stage, στο Bios ξεσπούν ολοένα ενθουσιώδεις φωνές, μουσική και χειροκροτήματα. Καθώς νυχτώνει η κίνηση πυκνώνει στο μπαρ και τα φώτα χαμηλώνουν. Και κάπου εκεί, σ’ αυτό το τοπίο, εμφανίζεται ο Γιάννης Χουβαρδάς. Μόλις έχει ολοκληρωθεί η πολύωρη πρόβα του «Καζιμίρ και Καρολίνα» του Εντεν φον Χόρβατ, της νέας του περιπατητικής σκηνοθεσίας που ανεβαίνει στις 28 Φεβρουαρίου στο Bios· ναι, στο Bios.

Το οξύμωρο του σχήματος μοιάζει να απασχολεί πολύ περισσότερο τους άλλους γύρω του, παρά τον ίδιο τον σκηνοθέτη που δηλώνει άφοβα ότι έχει περάσει στην «cool φάση». Ο ίδιος πάλι, μοιάζει να νοιάζεται μόνο για ένα πράγμα: «Θέλω τελειώνοντας αυτή την παράσταση να μου δοθεί ο χρόνος ώστε ό,τι γεννηθεί εδώ να καταφέρω να το αφομοιώσω και να συνεχίσω στη νέα μου σκηνοθεσία (σ.σ. Την όπερα «Υπόθεση Μακρόπουλου» του Λέος Γιάνατσεκ στην Κεντρική Σκηνή της ΕΛΣ) με ένα παραπάνω εφόδιο».

Ο Χουβαρδάς οικειοποιείται τον όρο που χρησιμοποιούν οι Γερμανοί σκηνοθέτες για την όπερα, ως ένα «πλαϊνό πήδημα» για να επιστρέψει στη συνέχεια στην αρχική του θέση, που είναι το θέατρο. Στην πραγματικότητα, έχει κάνει ήδη αυτό το twist.

Μεταξύ Δημοτικού Θεάτρου και Εθνικής Λυρικής Σκηνής ήταν έως και αναπάντεχο το πέρασμα από το Bios. Δεν νομίζετε;
Στο Bios με έφερε το έργο του Χόρβατ αφενός γιατί, έναν αιώνα μετά, είναι ανατριχιαστικά επίκαιρο: Μιλάει για την ανεργία, το αδιέξοδο της νέας γενιάς, την άνοδο του φασισμού, για την πολιτική πραγματικότητα που οδήγησε στον Β΄ Παγκόσμιο και κυρίως για το συμβιβασμό οικονομικού και υπαρξιακού αδιεξόδου που δεν θεωρούμε αυτονόητο. Κι όμως αυτά τα τα δύο συνδέονται με τρόπο ολέθριο. Ηταν επίσης δυνατή η ανάγκη μου να βρεθώ με νέα παιδιά – αφού εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις της διανομής το «Καζιμίρ και Καρολίνα» στελεχώνεται από μια πολύ φρέσκια ομάδα. Και, φυσικά σημαντικός παράγοντας ήταν και το ίδιο το Bios που μου αρέσει ως χώρος· είναι απροσδιόριστος, κινείται στο μεταίχμιο ανάμεσα στη βιομηχανική αισθητική, το punk, το rock και σκέφτηκα πως αυτό το έργο ήταν μια καλή ευκαιρία για να διατρέξω όλο το κτήριο και τους γύρω χώρους.

Κι όλα αυτά γιατί θέλετε να εκπλήσσεστε τον εαυτό σας;
Ο εαυτός μου με εκπλήσσει έτσι κι αλλιώς· δεν χρειάζεται να το οργανώνω. Η αλήθεια είναι πως θέλω να είμαι ανοιχτός στις εκπλήξεις απ’ όπου κι αν προέρχονται. Θέλω να ανανεώνομαι κι αυτή η σκηνοθεσία είναι μια τέτοια πρόταση.

Ακόμα γράφω τη δική μου ιστορία στο θέατρο

Ερχόμενος σ’ έναν απροσδόκητο χώρο ανακαλύπτετε πράγματα για τον τρόπο της δουλειάς σας;
Όποιος έχει παρακολουθήσει τη δουλειά μου ξέρει πως η μία παράσταση δεν μοιάζει με την επόμενη, όπως επίσης διαφέρουν και οι συνθήκες. Ακόμα κι όταν ήμουν στο Εθνικό χρησιμοποιούσα τις σκηνές του με ένα διαφορετικό τρόπο. Επομένως, δεν θεωρώ πως επιχειρώ κάτι καινούργιο.

Ο χώρος, το Bios σας δίνει ένα credit ή μπορεί να συμβαίνει και το αντίστροφο;
Νομίζω συμβαίνουν και τα δύο. Και κάτι δίνω στο Bios – το οποίο θα έδινε κάποιος σκηνοθέτης σαν εμένα – κι από την άλλη παίρνω από το ακατάτακτο της ταυτότητας του και τη νεανική του φύση.

Πιστεύετε πως θα υπήρχαν χώροι σαν το Bios στην πόλη αν το 1991 δεν είχατε το θάρρος να προτείνετε εναλλακτικό θέατρο ρεπερτορίου, ιδρύοντας το «Αμόρε»;
Πράγματι το Αμόρε άνοιξε μια πόρτα για τέτοιες θεατρικές λειτουργίες αλλά πλέον έχουμε περάσει σε μιαν άλλη εποχή. Το Αμόρε λειτούργησε σαν τα θεμέλια ενός κτίσματος, υπάρχουν εκεί αλλά δεν τα βλέπεις. Σήμερα πάνω από τα θεμέλια έχει οικοδομηθεί ένας αυτόνομος χώρος, είτε αυτό λέγεται Bios είτε λέγεται Θέατρο του Νέου Κόσμου, κ.ο.κ.

Αυτό σημαίνει ότι βάλατε τα θεμέλια του θεάτρου ρεπερτορίου όπως το ξέρουμε σήμερα;
Αυτό θα σας το απαντήσει ο ιστορικός του μέλλοντος – όχι εγώ.

Σας ενοχλεί να σας αντιμετωπίζουν ως έναν άνθρωπο ο οποίος έχει γράψει ιστορία στο αντικείμενο του;
Με φέρνει σε αμηχανία γιατί ακόμα γράφω τη δική μου ιστορία στο θέατρο κι ενδεχομένως να έχω να συμβάλλω σε πράγματα τα οποία δεν έχω φανταστεί.

Νιώθω πως διανύω την καλύτερη μου περίοδο. Ξέρω πολύ καλύτερα τι θέλω και δεν με απασχολεί αν ενδιαφέρουν άλλους

Σε λίγους μήνες συμπληρώνονται δέκα χρόνια από το κλείσιμο του Αμόρε. Τι σας λείπει από εκείνη την εποχή;
Πρέπει να προσπαθήσω να μην μπω στη νοσταλγία γιατί δεν το θέλω. Αισθάνομαι πως στο Αμόρε υπήρχε ένας δημιουργικός πυρετός – για μένα και για τους ανθρώπους που είχαν αποφασίσει να συνδέσουν την τύχη τους με αυτό το θέατρο – ο οποίος ήταν ανατρεπτικός σε μεγάλο βαθμό. Πηγαίναμε κόντρα σε πράγματα και καταστάσεις. Ταυτόγχρονα, γεννιόταν κάτι θετικό. Αποδομούσαμε το προσωποπαγές που είχε επιβληθεί μέχρι τότε στο ελληνικό θέατρο, ανοίγαμε επικοινωνία με το εξωτερικό μέσα από έργα, δημιουργούς ακόμα και γύρω από το ύφος και τη νοοτροπία της δουλειάς, αποδομούσαμε τη γενική εντύπωση ότι ένα περιφερειακό θέατρο είναι κάτι σαν φτωχός συγγενής – φτάνοντας στη στιγμή που το Αμόρε έγινε η πρώτη επιχορηγούμενη σκηνή. Κι από την άλλη, προσπαθούσαμε να δημιουργήσουμε μια ενέργεια συλλογική. Έχω την εντύπωση πως εκείνο που θυμάται ακόμα ο κόσμος για το Αμόρε είναι ναι μεν κάποια έργα που ανεβάσαμε αλλά κυρίως την ενέργεια που εκλυόταν μέσα από αυτή την προσπάθεια.

Επιπλέον, το Αμόρε ήταν και μια κοιτίδα ανάδειξης της αφρόκρεμας του ελληνικού θεάτρου. Αυτό σημαίνει πως μπορούμε να περιμένουμε πράγματα από τη συνεργασία σας με τα παιδιά του «Καζιμίρ και Καρολίνα»;
Δεν θέλω να φορτώσω με στρες τα παιδιά αλλά είναι αναμφισβήτητο πως όλη η ομάδα που επέλεξα έχει ταλέντο και την απαραίτητη νοοτροπία για να είναι μέσα σε μια δουλειά με πολλές απαιτήσεις. Ενδεχομένως, από αυτή την ομάδα, να προκύψουν οι πρωταγωνιστές της επόμενης μέρας. Βεβαίως, δεν είναι κάτι που επιδιώκω ούτε εγώ, ούτε και οι ίδιοι. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να προκύψει μια δουλειά αντάξια των στόχων της.

Δημιουργικά βλέπετε αλλιώς τον εαυτό σας αυτήν την περίοδο; Περισσότερο διαθέσιμο για καινοτομίες;
Η καινοτομία προκύπτει σαν παράπλευρο κέρδος, δεν την θέτω σαν στόχο.

Έχετε υπάρξει φορέας καινοτομίας όμως.
Είναι σαν να ρωτάτε κάποιον αν υπήρξε καλός εραστής. Τι να σας απαντήσει; Έκανε ό,τι μπορούσε!

Θέλω να μου πείτε πως περιγράφετε τη δημιουργική φάση την οποία βρίσκεστε τώρα.
Νιώθω πως διανύω την καλύτερη μου περίοδο, την πιο ώριμη, την πιο μεστή. Ξέρω πολύ καλύτερα τι θέλω και, σε πολύ μεγάλο βαθμό, δεν με απασχολεί αν ενδιαφέρουν άλλους. Πρωτίστως με απασχολεί να είμαι ικανοποιημένος εγώ και να αναγνωρίζω τα λάθη μου, τα οποία παλαιότερα – από εγωισμό ή ανασφάλεια – παρίστανα πως δεν υπήρχαν. Τώρα, πάλι, προσπαθώ να τα διορθώσω. Αν και, από την άλλη, θέλω να κάνω λάθη γιατί θεωρώ πως είναι το πιο δημιουργικό κομμάτι του εαυτού μας.

Θέλω να κάνω λάθη γιατί θεωρώ πως είναι το πιο δημιουργικό κομμάτι του εαυτού μας

Η ανασφάλεια δεν είναι μια κατάσταση με την οποία θα μπορούσε κανείς εύκολα να σας συνδέσει…
Ήμουν και είμαι ανασφαλής. Απλώς πριν δεν το αποδεχόμουν ενώ τώρα το αποδέχομαι. Δεν υπάρχει άνθρωπος χωρίς ανασφάλειες· ίσως μόνο παρουσιάζει ένα προσωπείο σιγουριάς.

Το θέατρο σας ωρίμασε λοιπόν;
Το πρόβλημα είναι ότι πίστευα πως είχα ωριμάσει από πολύ μικρός. Αίφνης ανακαλύπτω πως όχι μόνο δεν είμαι ώριμος αλλά ίσως ότι δεν θα ωριμάσω και ποτέ.

Καθώς δουλεύετε με μια νεότερη γενιά τι ανακαλείτε από το νεότερο εαυτό σας;
Πιστεύω ότι διαγράφω μια συνέχεια. Ένα τρένο ξεκινάει από μια αφετηρία για να καταλήξει κάπου αλλά στο ενδιάμεσο υπάρχουν σταθμοί· όμως η διαδρομή είναι μία. Ο καλλιτέχνης έχει, πάντοτε, μια αίσθηση προς τα που πάει γιατί κάτι τον ωθεί σταθερά προς τα εμπρός.

Ήσασταν φιλόδοξος;
Φυσικά. Βέβαια, η φιλοδοξία μπορεί σε οδηγήσει σε άλλη περιοχή από εκείνη που είχες φανταστεί.

Ήμουν και είμαι ανασφαλής. Απλώς πριν δεν το αποδεχόμουν ενώ τώρα το αποδέχομαι

Το θέατρο ήταν μια καθοριστική κατάσταση στη διαμόρφωση της προσωπικότητας σας;
Το καλό με το θέατρο είναι πως με βοήθησε να καταλάβω πόσο σχετική είναι η αξία μου. Γιατί σε κάθε παράσταση ξαναμπαίνεις υπό κρίση. Και πολλές φορές προσγειώνεσαι απότομα. Το γεγονός ότι ερχόμουν, ξανά και ξανά, μπροστά τον ίδιο καθρέφτη με βοήθησε πολύ να καταλάβω πως είμαι μια κουκκίδα στην άμμο κι όχι η άμμος – όπως πιστεύουμε πολλοί. Γιατί, πιστεύω πως όσοι μπαίνουμε στην Τέχνη, μπαίνουμε με απόλυτη ματαιοδοξία. Αυτό είναι το βασικό κίνητρο· δεν είναι ούτε η προσφορά, ούτε η γνώση. Θέλουμε να είμαστε καλύτεροι από τους άλλους, να γίνουμε γνωστοί, να αναγνωριστούμε στον καλλιτεχνικό χώρο. Το θέατρο, λοιπόν έχει την ευεργετική ιδιότητα να αποκλιμακώνει αυτή την εντύπωση. Κι έτσι, σε ότι με αφορά, φτάνω πια να συνειδητοποιώ πως οτιδήποτε αξιόλογο έχω κάνει, δεν το έχω κάνει εγώ αλλά έχει γίνει ερήμην μου. Χωρίς να πείσω τον εαυτό μου πως είμαι ένας σημαντικός σκηνοθέτης και θα κάνω μια σημαντική παράσταση.

Απαλλαχτήκατε από την ανάγκη να το υπενθυμίζετε αυτό στον εαυτό σας;
Δεν απαλλάσσεσαι εντελώς από αυτό αλλά σίγουρα έρχεται μια στιγμή που δεν έχει σημασία. Σημασία έχει να κάνεις εκείνο που μπορείς, μέσα σε αυτό που είσαι. Κι αν δεν έχεις την αγωνία να επαληθευτείς, αυτό κάτι θα φέρει. Βρίσκομαι πλέον σε αυτή τη διαδικασία κι αισθάνομαι πια ότι υπάρχει μια ασπίδα προστασίας γύρω μου· είμαι πολύ πιο ανοιχτός ν’ ακούσω οτιδήποτε, να με τοποθετήσουν οπουδήποτε.

Θα λέγατε ότι το θέατρο σας πια συνιστά μια αισθητική κατηγορία;
Το μόνο που μπορώ να σχολιάσω εδώ είναι πως, καμιά φορά, αναγνωρίζω σε παραστάσεις άλλων μια δική μου επιρροή. Αλλά ίσως να φταίει η προσωπική μου ματαιοδοξία.

Πως αισθάνεστε όταν αναγνωρίζετε αυτή την επιρροή;
Μια κρυφή ικανοποίηση; Αυτό μάλλον.

Καμιά φορά, αναγνωρίζω σε παραστάσεις άλλων μια δική μου επιρροή. Αλλά ίσως να φταίει η προσωπική μου ματαιοδοξία

Υπήρχαν πράγματα που φρέναραν, κατά καιρούς, τον δημιουργικό ενθουσιασμό σας;
Ο ενθουσιασμός μου ήταν πάντα έντονος αλλά σαφώς υπήρχαν ανασχέσεις: Κριτικές, δημοσιεύματα, σχόλια ανθρώπων του περιβάλλοντος μου, δικές μου ανασφάλειες ή δική μου αυστηρότητα. Τώρα είμαι πολύ πιο συμφιλιωμένος με τη σκέψη ότι κανείς δεν μπορεί να αρέσει σε όλους. Δεν γίνεται αυτό. Πλέον, είμαι πολύ πιο cool.

Εσείς μπορεί να μην δίνετε την ίδια βαρύτητα αλλά οι παραστάσεις σας εξακολουθούν να προκαλούν συζητήσεις στο θεατρικό χώρο και στο θεατρικό κοινό. Πως το διαχειρίζεστε;
Θα σας πω τι έκανα κατά τη τελευταία σκηνοθεσία μου, τον «Γλάρο»: Επέλεξα να μην διαβάζω τι γράφτηκε, όχι για να μην επηρεαστώ αρνητικά αλλά γιατί ήμουν τόσο γεμάτος από αυτό που είχαμε κάνει στην παράσταση οπότε δεν με ενδιέφερε να μπω σε άλλη διαδικασία. Εξάλλου, με απασχολούσε το κοινό και οι αντιδράσεις του. Όσα άκουσα λοιπόν ή όσα μου μεταφέρθηκαν, τα δέχθηκα με συγκατάβαση. Παλαιότερα, είχα μεγάλο ενδιαφέρον για τα δημοσιεύματα μα τώρα πια δεν με αγγίζουν.

Τι αντίκτυπο θέλετε να έχουν οι παραστάσεις σας στο κοινό σας;
Αν έχω ένα στόχο είναι να είμαι ειλικρινής απέναντι στο θεατή. Από εκεί και πέρα, θα ήθελα οι θεατές να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους μέσα στις παραστάσεις μου. Κι αν αυτές τους αναστατώσουν ή τους ενοχλήσουν σημαίνει ότι κάτι σωστό έκανα. Δεν νομίζω ότι οι άνθρωποι που έρχονται στις παραστάσεις μου το κάνουν από ανάγκη να διασκεδάσουν. Από τη στιγμή που επιλέγουν αυτό το καλλιτεχνικό περιβάλλον, κάτι περισσότερο αναζητούν.

Είπατε ποτέ ότι το θέατρο είναι η ζωή σας;
Το λένε άλλοι για μένα – με την καλή και την κακή έννοια. Εγώ πάλι πιστεύω ότι σε, μεγάλο βαθμό, με απορρόφησε, το υπηρέτησα και το υπηρετώ, με ενέπνευσε και με εμπνέει. Αλλά σε καμία περίπτωση, η ζωή μου δεν ήταν μόνο το θέατρο. Αν, για κάποιο λόγο, σταματούσα να κάνω θέατρο μπορεί να παρουσίαζα μια κατάθλιψη αλλά σύντομα θα αναδυόμουν στην επιφάνεια και θα συνέχιζα τη ζωή μου. Θα ήταν σαν ένας θάνατος αλλά θα προχωρούσα παρακάτω. Όταν έχεις αφιερώσει τη δημιουργική σου ζωή σε κάτι προφανώς σφραγίζεσαι και αισθάνεσαι ταυτόσημος με αυτό. Αλλά προκειμένου να επιβιώσεις είναι σημαντικό να μην απορροφάσαι τόσο πολύ από αυτό, με κίνδυνο να μην βλέπεις μπροστά σου.

Αν, για κάποιο λόγο, σταματούσα να κάνω θέατρο μπορεί να παρουσίαζα μια κατάθλιψη αλλά σύντομα θα αναδυόμουν στην επιφάνεια  

Ποιος λόγος επιλογής θα σας κρατούσε έξω από το θέατρο τώρα;
Πιθανώς, κάτι επίσης δημιουργικό.

Διοικητικά καθήκοντα για παράδειγμα;
Όχι.

Τελειώσατε με αυτά;
Ποτέ μη λες ποτέ, αλλά εκείνα που μπορώ να φανταστώ ότι θα μπορούσαν να μου ανατεθούν, μάλλον ναι, αποτελούν παρελθόν για μένα.

Έχοντας πάρει μια ικανή χρονική απόσταση από τα διοικητικά καθήκοντα ήταν εύκολο να απεκδυθείτε το κοστούμι μιας εξουσίας;
Σίγουρα, δεν ξύπνησα την επόμενη μέρα διερωτώμενος ποιον θα εξουσιάσω τώρα… Ωστόσο, ένας σκηνοθέτης φοράει πάντα αυτό το ρούχο έστω και για λίγο. Η σκηνοθεσία έχει από τη φύση της μια τέτοια διάσταση, πρέπει να οργανώνεις ανθρώπους, να τους βάζεις σε μια τάξη, να τους εμπνέεις.