Η Κως, το τρίτο μεγαλύτερο νησί των Δωδεκανήσων, αναδεικνύεται σε έναν από τους πιο ενδιαφέροντες νέους προορισμούς για οινικά ταξίδια. Μπορεί να μην έχει τη φήμη της Σαντορίνης ή τη βαριά παράδοση της Ρόδου, όμως διαθέτει κάτι πιο σπάνιο: τη φρεσκάδα ενός τόπου που ξαναχτίζει τον αμπελώνα του σχεδόν από το μηδέν.
Έπειτα από δεκαετίες όπου η καλλιέργεια είχε σχεδόν εγκαταλειφθεί, η Κως επιστρέφει δυναμικά στον οινικό χάρτη, με κρασιά που φέρουν την ένδειξη ΠΓΕ Κως και διηγούνται τη δική της ιστορία – αυτή της αναγέννησης.
Η μακραίωνη σχέση των Κώων με το αμπέλι διακόπηκε απότομα τη δεκαετία του ’70, όταν οι περισσότεροι κάτοικοι στράφηκαν στον τουρισμό. Χρειάστηκε να περάσουν σχεδόν είκοσι χρόνια για να ξαναβλαστήσουν οι πρώτοι οργανωμένοι αμπελώνες και να αρχίσει η παραγωγή σύγχρονων κρασιών. @Φωτογραφία από τους αμπελώνες της οικογένειας Τριανταφυλλοπούλου
Τα τελευταία χρόνια, η Κως αλλάζει πρόσωπο. Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου έχει επενδύσει στην ανάπτυξη του οινοτουρισμού και πλέον αρκετά οινοποιεία του νησιού έχουν αποκτήσει τη σήμανση “Επισκέψιμο Οινοποιείο”, προσφέροντας οργανωμένες εμπειρίες που συνδυάζουν γεύση, παράδοση και πολιτισμό. Οι οινικές διαδρομές περνούν μέσα από τοπία με αμπελώνες, γραφικά χωριά και αρχαιολογικούς χώρους.
Η καλλιέργεια των αμπελιών στην Κω έχει ιστορία χιλιάδων χρόνων. Ο «Κώιος οίνος» ήταν ξακουστός στον αρχαίο κόσμο, ταξιδεύοντας σε αμφορείς ως τη Ρώμη και την Αίγυπτο. Σήμερα, μια νέα γενιά οινοποιών επιχειρεί να αναβιώσει εκείνη τη σχέση, με επίγνωση του τόπου και των δυνατοτήτων του, παράγοντας ποικιλίες όπως Syrah, Ασύρτικο, Κυδωνίτσα, Grenache Rouge, Μαλαγουζιά, Chardonnay, Merlot και Cabernet Sauvignon.
Η σχέση της Κω με το κρασί χάνεται στους αιώνες. Ο περίφημος «Κώιος οίνος» ταξίδευε ήδη πριν από τέσσερις χιλιάδες χρόνια στα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου, κάνοντας το νησί έναν από τους πιο σημαντικούς αμπελοπαραγωγούς τόπους του Αιγαίου.
Η αναγέννηση αυτή δεν ήρθε τυχαία. Είναι αποτέλεσμα συντονισμένων προσπαθειών και ανθρώπων που πίστεψαν ότι η Κως μπορεί να χτίσει τη δική της οινική ταυτότητα. Ανάμεσά τους, η Μαίρη Τριανταφυλλοπούλου – οινοποιός, αμπελουργός, ξενοδόχος και πρόεδρος της Ένωσης Οινοποιών – Αμπελουργών Νήσων Αιγαίου. Μια γυναίκα που έχει συνδέσει το όνομά της με την εξέλιξη του οινοτουρισμού στο Αιγαίο και έχει καταφέρει να ενώσει τον πρωτογενή τομέα με τη φιλοξενία.
«Ο οινοτουρισμός δεν είναι μια συμπληρωματική μορφή τουρισμού», λέει η ίδια. «Είναι ένα σύνθετο και ολοκληρωμένο πεδίο που ενώνει τη γη, το προϊόν και την εμπειρία». Η φράση της συνοψίζει ακριβώς αυτό που συμβαίνει στην Κω: η εμπειρία ξεκινά από το χώμα και καταλήγει στο ποτήρι, αλλά η ουσία βρίσκεται σε όλη τη διαδρομή.
Η Μαίρη Τριανταφυλλοπούλου, επικεφαλής της Εθνικής Επιτροπής για τον Οινοτουρισμό, μέλος του Δ. Σ. της Εθνικής Διεπαγγελματικής Αμπέλου και Οίνου και πρόεδρος της Ένωσης Οινοποιών -Αμπελουργών Νήσων Αιγαίου.
Η δραστήρια οινοπαραγωγός ήταν η πλέον κατάλληλη να μας μιλήσει για την προσπάθεια που γίνεται στο νησί να αναδειχθεί ο οινοτουρισμός και να εξηγήσει τις δυσκολίες αλλά και τις προοπτικές που ανοίγονται για τους νέους παραγωγούς. Γι’ αυτό και η πρώτη μας στάση ήταν στο Κτήμα Ακράνι, εκεί όπου η ίδια έχει μετατρέψει τη θεωρία του οινοτουρισμού σε πράξη.
Κτήμα Ακράνι – Η καρδιά του νέου οινικού χάρτη της Κω
Στους πρόποδες του όρους Δίκαιος, στην περιοχή Μινιέρα, το Κτήμα Ακράνι μοιάζει να συνοψίζει τη νέα εποχή του νησιού. Δημιουργήθηκε το 2001 από την οικογένεια Τριανταφυλλοπούλου, που από το 1996 εργάζεται συστηματικά για την αναβίωση του κώικου αμπελώνα. Το οινοποιείο λειτουργεί από το 2004 ως πλήρως επισκέψιμο, με πιστοποίηση ISO 22000 και δυνατότητα παραγωγής 300.000 φιαλών ετησίως.
Το όνομα «Ακράνι» σημαίνει αγαπημένος φίλος, από τη λέξη «ακράνης». «Θέλαμε να αναγνωρίσουμε τους δεσμούς φιλίας που δημιουργήθηκαν με αμπελουργούς, παραγωγούς και επισκέπτες όλα αυτά τα χρόνια», μας λέει η Μαίρη Τριανταφυλλοπούλου.
Η οικογένεια Τριανταφυλλοπούλου πειραματίζεται διαρκώς. Στον αμπελώνα τους καλλιεργούνται πάνω από τριάντα σπάνιες ελληνικές ποικιλίες, δοκιμάζοντας την προσαρμογή τους στο μικροκλίμα της Κω. Ο αμπελώνας έχει φτάσει τα 150 στρέμματα.
Στους αμπελώνες καλλιεργούνται Μαλαγουζιά, Ασύρτικο, Αθήρι, Syrah, Merlot και Cabernet Sauvignon. Η περιήγηση ξεκινά στα αμπέλια με θέα ως την Κάλυμνο, συνεχίζεται στους χώρους παραγωγής και ολοκληρώνεται με την εντυπωσιακή συλλογή έργων τέχνης Ελλήνων ζωγράφων που κοσμούν όλους τους χώρους. Η εμπειρία κλείνει με μια γευστική δοκιμή συνοδεία τοπικών προϊόντων – κρασοτύρι, γλυκό ντοματάκι, ελαιόλαδο, κρίταμο.
Η ξενάγηση στο Κτήμα Αρκάνι κλείνει με δοκιμή κρασιών, σερβιρισμένων όπως πρέπει στη σωστή θερμοκρασία και με συνοδεία τοπικών προϊόντων που απογειώνουν τα αρώματα.
«Ο επισκέπτης πρέπει να ζήσει κάτι αυθεντικό», λέει η Μαίρη Τριανταφυλλοπούλου. «Να κατανοήσει τη φιλοσοφία του τόπου, να γνωρίσει τους ανθρώπους που καλλιεργούν το αμπέλι και να αισθανθεί πως συμμετέχει σε μια ιστορία που ξεκινά από το χώμα και φτάνει στο ποτήρι του».
Η νέα γενιά οινοποιών
Αυτό που εντυπωσιάζει σε όποιον εξερευνά τα οινοποιεία της Κω είναι η φρεσκάδα των ανθρώπων. Σε κάθε στάση συναντάς νέους οινοποιούς, παιδιά δεύτερης ή τρίτης γενιάς αμπελουργών που επέστρεψαν μετά από σπουδές ή εμπειρία στο εξωτερικό. Φέρνουν μαζί τους τεχνογνωσία, αισθητική και έναν διαφορετικό τρόπο επικοινωνίας με τον επισκέπτη – πιο άμεσο, πιο ανοιχτό, πιο σημερινό. Αυτή η νέα ενέργεια φαίνεται παντού: στις ετικέτες, στους χώρους υποδοχής, ακόμη και στον τρόπο που μιλούν για τα κρασιά τους.
Στο Οινοποιείο Παπακωνσταντίνου δοκιμάσαμε το κόκκινο της σειράς «Ποδηλάτης». Δροσερό, ελαφρύ και φρουτώδες είναι ιδανικό για το καλοκαίρι.
Ανεβαίνοντας προς το Πυλί, στην περιοχή Αμάνιου, φτάνουμε στο boutique οινοποιείο Παπακωνσταντίνου. Η ιστορία του ξεκινά το 2000, όταν ο Ζαχαρίας Παπακωνσταντίνου άρχισε ερασιτεχνικά να φτιάχνει κρασί. «Η αγάπη του πατέρα μου για το κρασί ήταν η αφορμή να κάνουμε το μεράκι μας δουλειά», λέει ο γιος του, Αιμίλιος, που σήμερα έχει αναλάβει τα ηνία.
Με αγάπη και επιμονή, η οικογένεια δημιούργησε το δικό της οινοποιείο, βάζοντας την ποιότητα πάνω απ’ όλα. Στους αμπελώνες τους καλλιεργούνται Μαλαγουζιά, Ασύρτικο, Sauvignon Blanc, Cabernet Sauvignon, Syrah και Merlot. Στη δοκιμή ξεχωρίζει το Ασύρτικο, καθαρό και τραγανό, αλλά και το γλυκό «Ηλιοφάνεια» με νότες ώριμων φρούτων. Εντύπωση προκαλεί η σειρά «Ποδηλάτης», μια δροσιστική τριάδα λευκών, ροζέ και κόκκινων κρασιών με φρουτώδη χαρακτήρα. Οι ετικέτες, εμπνευσμένες από το καλοκαίρι και το νησί, κουβαλούν κάτι από την ελευθερία της Κω.
Ο οινοπαραγωγός Αιμίλιος Παπακωνσταντίνου
«Ήταν ένα προσωπικό στοίχημα να κάνουμε πιο καλοκαιρινά ακόμα και τα κόκκινα κρασιά», λέει ο Αιμίλιος. Η σειρά σερβίρεται ιδανικά στους 8-10 °C – «η τέλεια θερμοκρασία για ένα κρασί που θέλεις να απολαύσεις το καλοκαίρι».
Οινοποιείο Χατζηεμμανουήλ – Παράδοση με βλέμμα στο μέλλον
Στο Ασφενδιού, στη βορειοανατολική πλευρά του νησιού, η οικογένεια Χατζηεμμανουήλ συνεχίζει μια ιστορία που ξεκίνησε πριν από έναν αιώνα. Το σημερινό οινοποιείο, ολοκληρωμένο το 2004, θυμίζει αγροτόσπιτο, με αυλή γεμάτη πάγκους όπου κάθε καλοκαίρι φιλοξενούνται γευστικές δοκιμές.
Ο οινοπαραγωγός Βασίλης Χατζηεμμανουήλ
Ο Βασίλης Χατζηεμμανουήλ καλλιεργεί 90 στρέμματα αμπελώνων διάσπαρτων από το Πυλί ως το Λινοπότι. Παράγει οχτώ ετικέτες και περίπου 80.000 φιάλες ετησίως, που απορροφούνται σχεδόν εξ ολοκλήρου από την τοπική αγορά. Επίσης πειραματίζεται συνεχώς με νέες φυτεύσεις – το 2017 εμφιάλωσε για πρώτη φορά Κυδωνίτσα, ενώ σχεδιάζει να κυκλοφορήσει Μαυροτράγανο το 2026.
Το οινοποιείο Χατζηεμμανουήλ έχει διακριθεί σε εγχώριους και διεθνείς διαγωνισμούς για το κρασί «Syrah» και «Λευκός».
Την ξενάγησή μας στους χώρους του οινοποιείου ανέλαβε ο Κωνσταντίνος, ένα από τα τρία παιδιά της οικογένειας που ασχολείται με την επιχείρηση, ο οποίος μας εξήγησε ότι το ασβεστολιθικό έδαφος και η αλατότητα του θαλασσινού αέρα δίνουν στα κρασιά της Κω αυτή τη χαρακτηριστική ορυκτότητα που τα κάνει να ξεχωρίζουν.
Χτισμένο το 2004, το οινοποιείο της οικογένειας Χατζηεμμανουήλ είναι μια μικρή, σύγχρονη μονάδα 400 τ.μ., φτιαγμένη με σεβασμό στο περιβάλλον. Η αυλή του, με πάγκους και κιόσκια, προσφέρει τη χαρά του κρασιού με θέα στα αμπέλια και το Αιγαίο.
Όσο κι αν αλλάζει το προφίλ της Κω, οι δυσκολίες παραμένουν. Όλοι οι παραγωγοί μας τόνισαν το ίδιο πρόβλημα: την έλλειψη εργατικών χεριών. Η ζήτηση είναι μεγάλη – το νησί δέχεται πάνω από 1,3 εκατομμύρια τουρίστες κάθε σεζόν – αλλά οι άνθρωποι που μπορούν να στηρίξουν την παραγωγή είναι λίγοι. Οι περισσότερες ετικέτες καλύπτουν τις ανάγκες του νησιού, με ελάχιστες να ταξιδεύουν πιο μακριά, κυρίως από το Κτήμα Ακράνι που έχει παρουσία και σε κάβες της Αθήνας.
Η Μαίρη Τριανταφυλλοπούλου βλέπει τον οινοτουρισμό ως κομμάτι της λύσης. Η επιμήκυνση της τουριστικής σεζόν, λέει, μπορεί να στηριχθεί μέσα από εμπειρίες που αν αναπτυχθούν σωστά θα δώσουν στην Κω επιπλέον μήνες επισκεψιμότητας.
Το Ασκληπιείο και ο αρχαιολογικός χώρος της Κεφάλου αφηγούνται την ιστορία της αρχαίας Κω, ενώ ο οινοτουρισμός προσθέτει ένα νέο κεφάλαιο – εκεί όπου η παράδοση, ο πολιτισμός και η γεύση συναντιούνται στο ίδιο ταξίδι.
Η Κως δεν είναι μόνη σ’ αυτή την προσπάθεια. Ολόκληρο το Νότιο Αιγαίο -από τη Ρόδο και τη Σαντορίνη μέχρι τα μικρότερα νησιά- σχηματίζει σιγά-σιγά έναν νέο χάρτη οινικών διαδρομών. Οι Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα, δύο νησιωτικά συμπλέγματα με εντελώς διαφορετική ταυτότητα, συνδέονται μέσα από έναν κοινό παρονομαστή: το αμπέλι.
Οι ακτοπλοϊκές συνδέσεις κάνουν τις μετακινήσεις εύκολες, ιδιαίτερα το καλοκαίρι, και έτσι ο επισκέπτης μπορεί να ζήσει μια πολυνησιακή οινική εμπειρία – να περάσει από νησί σε νησί, από κρασί σε κρασί, από γεύση σε γεύση.
Όπως σημειώνει η Μαίρη Τριανταφυλλοπούλου, ο οινοτουρισμός «συνδυάζει τον πρωτογενή παραγωγικό τομέα με την παροχή υπηρεσιών φιλοξενίας, εστίασης και ξενάγησης». Είναι, δηλαδή, ένα σύστημα που ενώνει όλα τα επίπεδα της τοπικής οικονομίας σε έναν κοινό σκοπό.
Ένα γλυκό κλείσιμο στην Κέφαλο
Στο μελισσοκομικό εργαστήρι «Μέλισσα» στην Κέφαλο, η οικογένεια Δρόσου συνεχίζει έναν αιώνα παράδοσης, παράγοντας μέλι που κουβαλά το άρωμα της κώικης γης.
Πριν φύγουμε από το νησί, η τελευταία μας στάση ήταν στην Κέφαλο, στο μελισσοκομικό εργαστήρι «Μέλισσα» της οικογένειας Δρόσου. Από το 2009, το εργαστήρι συνεχίζει μια παράδοση αιώνα, παράγοντας θυμαρίσιο μέλι, πευκόμελο και ερεικόμελο με αγάπη και τεχνογνωσία.
Η κυρία Δρόσου μάς έκανε μια κατατοπιστική ξενάγηση, εξηγώντας τη ζωή των μελισσών, τη διαδικασία παραγωγής και τα παράγωγα προϊόντα, όπως η πρόπολη, ο βασιλικός πολτός και τα κεριά. Στο τέλος, το κέρασμα στο καφενείο «Μελίσσα» με λουκουμάδες και κατιμέρια πρόσθεσε στην εμπείρία μας μια αξέχαστη γλυκιά νότα – και μια υπόσχεση επιστροφής.
Το κάστρο των Ιπποτών και η Λεωφόρος των Οινίκων στο λιμάνι της Κω
Φύγαμε από την Κω με μια σκέψη: ότι το νησί ζει μια ήσυχη μεταμόρφωση. Οινοποιοί, αμπελουργοί, μελισσοκόμοι και παραγωγοί τοπικών προϊόντων εργάζονται για ένα σκοπό: τη δημιουργία μιας νέας ταυτότητας που βασίζεται στην αυθεντικότητα, τη βιωσιμότητα και τη φιλοξενία.
