Γεωπάρκο Βίκου-Αώου: Ένας τόπος μαγικός

Η άγρια ομορφιά της Ηπείρου δεν έχει παρόμοιο. Φτάνοντας στην Κόνιτσα η αποπνικτική ζέστη υποχωρεί. Μια απαλή ομίχλη, ψιλόβροχο και – υπέροχα, χρειαζόμαστε ζακέτα!

Μας υποδέχονται ο Γιώργος Θεοχάρης, γενικός διευθυντής της Αναπτυξιακής Ηπείρου, ο συντονιστής του γεωπάρκου, βιολόγος Χαρητάκης Παπαϊωάννου – που πολύ σύντομα θα ανακαλύψουμε ότι είναι από τις πιο περιζήτητες μορφές του τόπου – καθώς και η Γεωργία Κιτσάκη, ιστορικός, δρ κοινωνικής ανθρωπολογίας. Με τον Χαρητάκη και την Γεωργία θα περιπλανηθούμε τις επόμενες μέρες σε ποτάμια, χαράδρες, πέτρινα γεφύρια, δάση και πανέμορφα χωριά. Θα γνωρίσουμε τον τόπο, τη φύση, τα προϊόντα του, την ιστορία του, τους ανθρώπους του. Θα κάνουμε ένα μέρος από τα πεζοπορικά μονοπάτια του Epirus trail που σχεδιάστηκε το 2017 με έκταση 370 χλμ με 14 τμήματά του να είναι στο γεωπάρκο. Θα δούμε τι σημαίνει τελικά το γεωπάρκο Βίκου Αώου.

Ο Χαρητάκης και η Γεωργία

Τα 1217 τετραγωνικά χλμ που ορίζουν το γεωπάρκο Βίκου – Αώου, μοιράζονται ανάμεσα στην Κόνιτσα και στα Ζαγοροχώρια, στο φαράγγι Αώου και Βίκου. Ανάμεσά τους οι «ελληνικές Άλπεις», η Τύμφη με την κορυφή Γκαμήλα και ο Σμόλικας, δεύτερο σε υψόμετρο βουνό της Πίνδου  (2.637μ).

Κόνιτσα

Πρώτη στάση μας η Κόνιτσα, που στα σλάβικα σημαίνει αλογότοπος και είναι ουσιαστικά ένα σταυροδρόμι των γύρω χωρών με πολύ πρόσφατα σύνορα.  Οι Μουσουλμάνοι έφυγαν με τη Συνθήκη του 1925 και ήρθαν Μικρασιάτες. Μια βόλτα στα όμορφα δρομάκια της πόλης και βρισκόμαστε στα  απομεινάρια του μιναρέ του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, καθώς και στον πύργο της Χάμκως, της μητέρας του Αλή Πασά, ο περιβάλλον χώρος του οποίου προσφέρεται για πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως το ετήσιο μουσικό ραντεβού της Στέγης Ωνάση.

Η Κόνιτσα είναι πολύ κοντά στον Γράμμο, με ό,τι σημαίνει αυτό για το αντάρτικο, την κατάληψή της από τους Ιταλούς που μετά εγκλωβίστηκαν εκεί, τα μαρτυρικά χωριά που έκαψαν και λεηλάτησαν οι Γερμανοί, αλλά και τον αγριότερο πόλεμο όλων, τον εμφύλιο, τα τραύματα του οποίου μπορεί κανείς ακόμα να διακρίνει.

Κόνιτσα, Πύργος της Χάμκως

Κι ενώ στην Άνω Κόνιτσα νιώθουμε ήδη στα ύψη, μια όμορφη ελικοειδής διαδρομή που μας οδηγεί στον Προφήτη Ηλία (που προσφέρεται και για αλεξίπτωτο πλαγιάς!) μας σχετικοποιεί λίγο το ύψος. Πανοραμικά απλώνεται στους πρόποδες του όρους Τραπεζίτσα η Κόνιτσα με τρία ποτάμια να συναντώνται εκεί, τον Αώο, τον Βοϊδομάτη και τον Σαραντάπορο.

Κοιλάδα της Κόνιτσας

Ο Δήμος Κόνιτσας απαρτίζεται από 41 χωριά. Οι φημισμένοι μάστορες της πέτρας, από τους οποίους πήραν και τ’ όνομά τους τα Μαστοροχώρια, δεν έχτισαν μόνο τα γύρω χωριά, αλλά ταξίδεψαν παντού στην Ελλάδα κι έφτασαν μέχρι την Περσία, το Κογκό, το Σουδάν και την Αμερική. Είχαν μάλιστα και ειδικές διαλέκτους για να συνεννοούνται μεταξύ τους χωρίς να τους καταλαβαίνουν οι άλλοι.

Παρατηρούμε ότι η μορφή του Παΐσιου είναι σχεδόν παντού. Ο γέροντας, μικρασιατικής καταγωγής, μεγάλωσε στην Κόνιτσα και μόνασε για λίγα χρόνια στη Μονή Στομίου στο φαράγγι Αώου.  Αναστήλωσε μάλιστα τη μονή  που είχαν κάψει οι Γερμανοί. Λόγω της τηλεοπτικής σειράς για τον Άγιο Παΐσιο έχει αυξηθεί ιδιαίτερα ο θρησκευτικός τουρισμός στην περιοχή, με αποκορύφωμα τη γιορτή του, στις 12 Ιουλίου.

Μονή της Παναγίας Μολυβδοσκέπαστης

Εμείς πάντως το επόμενο πρωί πολύ νωρίς, με τις ωραίες μουσικές μας και περνώντας τα χωριά του Μπουραζανίου κυριολεκτικά δίπλα στα ελληνοαλβανικά σύνορα, επισκεπτόμαστε τη Μονή της Παναγίας Μολυβδοσκέπαστης που πήρε τ’ όνομά της από τις μολύβδινες πλάκες της σκεπής της.

Το να ζεις στα σύνορα, που εμένα πάντα μου φαίνεται τόσο γοητευτικό, σίγουρα δεν είναι και τόσο εύκολο στην πράξη. «Δεν είμαστε καν παραμεθόριος, αλλά επιμεθόριος περιοχή. Τα χωριά μας είναι κοινωνικά φυλάκια», μας λέει χαρακτηριστικά ο δήμαρχος Κόνιτσας, Ανδρέας Παπασπύρου στη συνάντηση που είχαμε μαζί του. Οι κλιματικές συνθήκες είναι, όπως παντού, η πρόκληση. Η λειψυδρία χτυπά την περιοχή, παρά τα τρία ποτάμια της και τις 5 ψηλότερες κορφές μετά τον Όλυμπο, και ο κόσμος πίνει νερό με άντληση. Ο περιπατητικός τουρισμός δυσκολεύεται πρόσκαιρα λόγω των υψηλών θερμοκρασιών, οι δε ντόπιοι φεύγουν αναζητώντας εργασία. Ο δήμαρχος τονίζει ότι έχει γίνει μελέτη και προσπαθεί να πείσει την Πολιτεία για την ανάγκη υλοποίησης μεγάλου έργου για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας, καθώς και για φορολογικές απαλλαγές ή μειώσεις. «Οι πόλεις είναι η καρδιά, αλλά η επαρχία είναι οι πνεύμονες που δίνουν αναπνοή», λέει.

Κόνιτσα

Θα μπορούσαν φορείς όπως οι αναπτυξιακές να δημιουργήσουν το πλαίσιο για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων και των ευκαιριών ενός τόπου; Νομίζω πως ναι και φαίνεται ότι έχουν την ικανότητα να το κάνουν.

Η Αναπτυξιακή Ηπείρου ΑΕ είναι μεταξύ άλλων ο διαχειριστικός φορέας του γεωπάρκου Βίκου-Αώου που εντάχθηκε στο παγκόσμιο δίκτυο γεωπάρκων της UNESCO το 2015 με πρωτεργάτες τους γεωλόγους Παναγιώτη Πάσχο και Ευάγγελο Νικολάου, στελέχη του τότε ΙΓΜΕ που σύντομα πια θα φύγουν από τη υπηρεσία και που είχαμε τη χαρά να γνωρίσουμε στο ταξίδι μας. Ιδρύθηκε αρχικά από την Αγροτική τράπεζα της Ελλάδος, όταν η χώρα μπήκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αρχικά στήριζε την καλλιέργεια βοτάνων, λυκίσκου και την ιχθυοκαλλιέργεια. Μετά πέρασε στην τοπική αυτοδιοίκηση. Μέσα στους στόχους της είναι ακριβώς η ανάπτυξη απομακρυσμένων περιοχών, η δημιουργία θέσεων εργασίας και η χρηματοδότηση επενδύσεων, ώστε να μείνει ο κόσμος στον τόπο του.

Κέντρο ενημέρωσης για το γεωπάρκο

Μέσω προγραμμάτων χρηματοδοτεί δήμους, δημόσια έργα και πολιτιστικούς συλλόγους με ποσοστό 100%, ενώ αναλαμβάνει μέρος χρηματοδότησης για τον ιδιωτικό τομέα και επενδύσεις, όπως με το πρόγραμμα Leader. Μέσα στις δράσεις της είναι και οι διατοπικές καθώς και διατομεακές συνεργασίες πχ με άλλες αναπτυξιακές για κοινές δράσεις, επιχειρηματικότητα, ανταλλαγή τεχνογνωσίας κλπ, η συνεργασία με πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού, δράσεις ενημέρωσης, εκπαίδευσης, ανάδειξης και ευαισθητοποίησης για την περιοχή και η ενδυνάμωση και προβολή των γεωπάρκων.

Κορυφή Γκαμήλα στο όρος Τύμφη

Το γεωπάρκο Βίκου Αώου έχει μια γεωλογική ιστορία 200 εκ χρόνων και διαθέτει 51 γεωτόπους με θεματικές διαδρομές και ενότητες, όπως η  Τύμφη, το φαράγγι του Βίκου, το Ζαγόρι, ο Βοϊδομάτης, η Κόνιτσα, το φαράγγι Αώου, ο Σμόλικας και ο ποταμός Σαραντάπορος με την κοιλάδα του με τα γεφυράκια της και με τα ιαματικά θερμά νερά του. Επίσης περιλαμβάνει 184 μνημεία του υπουργείου Πολιτισμού και 125 του υπουργείου Περιβάλλοντος.

Αώος

Στις θεματικές διαδρομές που έχουν ετοιμάσει για το γεωπάρκο, θα ξεχωρίσουμε πηγές, όπως αυτές που δημιουργούν τον Βοϊδομάτη, τεκτονικές δομές (ρήγματα), όπως αυτά της Κόνιτσας και της κορυφής Γκαμήλας, ποτάμιες αναβαθμίδες σε βοϊδομάτη και Αώο, βραχοσκεπές στο φαράγγι του Βοϊδομάτη, πανοραμικές θέσεις. Επίσης θα δούμε αυτό που στον τόσο ιδιαίτερο κόσμο των γεωλόγων ονομάζεται καρστικές μορφές, όπως το πέτρινο δάσος ή κατακόρυφα σπήλαια με την ονομαστή «Προβατίνα» να προσφέρεται για αθλητική σπηλαιολογία, αλλά και παγετωνικές μορφές, όπως οι δρακόλιμνες της Τύμφης.

Δρακολίμνη Σμόλικα

Η Τύμφη, σε υψόμετρο 2.497μ με την κορυφή Γκαμήλα, καθώς και ο Σμόλικας, που σχηματίστηκε από το μίγμα της γης και τις ασβεστολιθικές πλάκες που πιέζονταν μεταξύ τους, διαθέτουν μια ιδιαίτερη χλωρίδα λόγω πετρώματος. Οι χαρακτηριστικές δρακόλιμνές τους έχουν σχηματιστεί από παγετώνες, αλλά το όνομά τους το χρωστάνε στη μυθολογία που τις αποδίδει σε τεράστιους δράκους που πολεμούσαν μεταξύ τους με πέτρες και κούτσουρα. Χρειάζεται κανείς να περπατήσει ώρες για να φτάσει σε κάποια καταφύγια της Τύμφης σε απάτητους δρόμους, όπου δεν περνούν ΙΧ.

Ορειβατικό καταφύγιο Αστράκας Πάπιγκο

Τα βουνά της περιοχής έχουν πάνω από 1800 είδη φυτών, 160 είδη πουλιών και 60 είδη θηλαστικών. Καθώς είναι άγρια, αποτελούν τους καταλληλότερους βιότοπους για ζώα, όπως αρκούδες, λύκους, χρυσαετούς και βέβαια για το αγριόγιδο, για το οποίο ο Χαρητάκης είναι ιδιαίτερα περήφανος και μας μιλά συνεχώς. Πρόκειται για ένα μηρυκαστικό θηλαστικό που ζει ψηλά στις απόκρημνες βουνοπλαγιές. Στην περιοχή ζουν τα μισά αγριόγιδα της χώρας, δηλαδή περίπου 700.

Αγριόγιδα

Άλλο ένα σπάνιο και σε κίνδυνο ζώο, το οποίο γνωρίσαμε μέσα από τις διηγήσεις των οδηγών μας, είναι ένα είδος γύπα, ο ασπρόπαρης. Ονομάζεται και κουκάλογο, γιατί είναι ο χαμάλης που μεταφέρει τον τεμπέλη κούκο στην πλάτη του και συνδέεται με τον ερχομό της άνοιξης και την καλοτυχία! Ένας από τους πέντε ασπροπάρητες ζουν στην περιοχή και τον έχουν μάλιστα ονομάσει Αώο. Τους χειμώνες ταξιδεύει στην Αφρική, περνώντας από 12 διαφορετικές χώρες και διανύοντας 5.000 χλμ δυο φορές το χρόνο. Έχει γεννήσει 4 φορές μέχρι τώρα και κάθε τρία χρόνια επιστρέφει στη φωλιά του. Θα είναι πολύ ανησυχητικό να μην επιστρέψει και πάντως… παρακολουθείται: Όπως μαθαίνουμε, του έχουν βάλει πομπό και μπορούν να παρακολουθήσουν τις κινήσεις του.

Ασπροπάρης

Μόλις έξω από την Κόνιτσα επισκεπτόμαστε μία ακόμα από τις επτά περιοχές του γεωπάρκου, το φαράγγι του Αώου και την ονομαστή του γέφυρα. Το φαράγγι του Αώου είναι από τα ωραιότερα σημεία της περιοχής και της χώρας ολόκληρης. Με το πέτρινο μονοπάτι του παράλληλα στο κρυστάλλινο ποτάμι, με την καταπράσινη βλάστηση και τις αστραφτερές όχθες του, είναι το καλύτερο καταφύγιο για το καλοκαίρι και όχι μόνο. Το πέτρινο τοξωτό γεφύρι του χτίστηκε το 1870 από 50 μάστορες στη θέση του παλιού ξύλινου γεφυριού. Είναι η μεγαλύτερη αυθεντική γέφυρα των Βαλκανίων σήμερα και έχει μεγάλη ιστορική σημασία, καθώς ο Αώος ένωνε τη Μακεδονία με την υπόλοιπη Ελλάδα. Τα γεφύρια είναι άλλωστε το σήμα κατατεθέν της περιοχής και το συγκεκριμένο γεωπάρκο σε σχέση με την έκτασή του παγκοσμίως έχει τα περισσότερα γεφύρια.

Φαράγγι Αώου

Ο Αώος έχει κι άλλες ιδιαιτερότητες: Είναι ο μοναδικός ποταμός που πηγάζει από την Ελλάδα και πάει σε άλλη χώρα, ενώ συνήθως γίνεται το αντίστροφο: Τα 70 χλμ του ρέουν στη  Ελλάδα και τα υπόλοιπα 230 στην Αλβανία προτού βγει στην Αδριατική. Είναι επίσης ο τελευταίος ελεύθερος ποταμός της Ευρώπης: Δεν είναι καναλοποιημένος και δεν έχει φράγματα, εκτός από ένα μικρό στις πηγές του από το ‘80.

Η όλη περιοχή πάντως έχει κηρυχθεί εθνικός δρυμός Βίκου-Αώου και εθνικό πάρκο της βόρειας Πίνδου, ενώ διάφοροι επιμέρους τόποι είναι χαρακτηρισμένοι natura.

Μονοδένδρι

Επόμενος σταθμός μας είναι τα Ζαγοροχώρια. Ζαγόρι, επίσης στα σλάβικα, σημαίνει ο τόπος πίσω από το βουνό, έτσι όπως το έβλεπαν από τα Γιάννενα και το Μιτσικέλι. Περνάμε από χωριά, όπως η Αρίστη, χτισμένα με τη χαρακτηριστική ηπειρώτικη πέτρα ώστε να μοιάζουν ένα με το βουνό και όπου υπερδραστήριοι επισκέπτες ξεκινούν για κανό-καγιάκ, ράφτινγκ, αναρρίχηση, πεζοπορία ή ποδηλασία στο βουνό ή «απλά» για ένα δροσερό μπανάκι στις κολυμπήθρες του Βοϊδομάτη. Γνωστό άλλωστε για την περιοχή είναι το Zagori Mountain Running.

Ράφτινγκ στον Βοϊδομάτη

Φτάνοντας στο Πάπιγκο, το εντυπωσιακό ορεινό τοπίο που μας περιβάλλει μόλις σηκώσουμε τα μάτια είναι οι πύργοι της Αστράκας, αυτοί οι επιβλητικοί βράχοι που δημιουργήθηκαν εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια πριν από ασβεστολιθικά πετρώματα στους πυθμένες των θαλασσών.

Οικισμοί με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, με τις σκεπές τους πέτρινες σκεπές και βέβαια τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια, τα τοπικά προϊόντα και η τοπική τους κουζίνα, όπως την απολαύσαμε σε παραδοσιακή ταβέρνα όπου η ιδιοκτήτρια μας καλωσόρισε, λέγοντας «Καλώς ήρθατε στην πόρτα μου».

Πάπιγκο

Ο Δήμος Ζαγορίου εντάχθηκε από τον Σεπτέμβριο 2023 στο πολιτιστικό τοπίο της UNESCO (cultural landscape), ο πρώτος στην Ελλάδα και ο μόνος μέχρι τώρα. Έχει συνολικά 54 οικισμούς, πολλοί χαρακτηρισμένοι ως παραδοσιακοί οικισμοί. Τα Ζαγόρια είναι γνωστά και από τον σπουδαίο ρόλο τους στον Διαφωτισμό και την Ελληνική Επανάσταση.

Πολλοί εθνικοί ευεργέτες κατάγονται από εκεί, όπως οι αδερφοί Ριζάρη από το Μονοδένδρι, όπου λειτουργεί το Ριζάρειο Χειροτεχνικό Κέντρο, αλλά και το Ριζάρειο εκθεσιακό κέντρο στο ανακαινισμένο αρχοντικό Πανταζή. Εκεί, επισκεφθήκαμε την εκπληκτική έκθεση φωτογραφίας «Η Ελλάδα του μόχθου, 1900-1960»-Συλλογή Νίκου Πολίτη σε επιμέλεια Τάκη Αναγνωστόπουλου και απολαυστικά κείμενα και λεζάντες  της Κατερίνας Σχινά.

Ριζάρειο εκθεσιακό κέντρο

Ευεργέτης και ο Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος στο Πάπιγκο, αρχισυντάκτης του Εθνικού Κήρυκα στα μέσα του 19ου αιώνα, που φυλακίστηκε επειδή στηλίτευσε τον βασιλιά Όθωνα. Περιέθαλψε πρόσφυγες κατά την Κρητική επανάσταση και ως διευθυντής της σχολής τυφλών στη Βοστώνη προσέφερε έργο σε τυφλά και κωφάλαλα παιδιά. Η προσωπική του βιβλιοθήκη κληροδοτήθηκε στο δημοτικό σχολείο του Πάπιγκου, όπου υπάρχει και το ένα από τα δυο αντίτυπα για τη ζωή του γραμμένο σε γραφή Μπράιγ.

Οι ευεργέτες χρηματοδοτούσαν την γεφυροποιία για να διευκολύνουν την κίνηση ανθρώπων και εμπορευμάτων ιδίως τον χειμώνα. Οι άντρες της περιοχής ταξίδευαν στα τέλη 19^ου-αρχές 20^ου αιώνα για καλύτερη τύχη και εμπόριο στα Βαλκάνια, πχ στο Σεβερίν της Ρουμανίας και στη Σερβία και με τα κέρδη τους έφτιαχναν μεγάλα σπίτια στον τόπο τους. Όπως μας είπε ο πρόεδρος της κοινότητας Νίκος Χριστοδούλου, στις αρχές του ‘80 ο ΕΟΤ επέλεξε κάποια κτήρια του Μικρού και Μεγάλου Πάπιγκου και τα ανακατασκεύασε σε ξενώνες, με τον όρο να τα επιστρέψει μετά από λίγα χρόνια στους ιδιοκτήτες τους, είτε για προσωπική είτε για επαγγελματική χρήση. Αυτή μάλλον ήταν η αρχή για τη μετατροπή των οικισμών με εγκαταλειμμένα σπίτια σε υπέροχα χωριά με πετρόχτιστα καλόγουστα σπίτια και μαγαζιά. Αυτή ήταν άλλωστε και η αρχική ιδέα του προγράμματος Leader: Να προσφέρεις στο ξενοδοχείο σου αυτά που παράγεις, ώστε παράλληλα με την αγροτική εργασία σου να έχεις κι ένα επιπλέον κίνητρο και εισόδημα. Όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε, δυστυχώς, οι αγρότες παράτησαν εντελώς τα κοπάδια και τα χωράφια τους κι έκαναν ξενώνες και καφετέριες.

Κοπάδι προς Ελαφότοπο

Εμείς όμως είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε ένα ζευγάρι που υλοποιεί την ιδέα αυτή πάρα πολύ καλά. Τους βρήκαμε στη Ρόκκα στον Ελαφότοπο, έναν παλιό κοινοτικό ξενώνα από το 1873 και τον πρώτο από τις μεταποιήσεις του ΕΟΤ. Η Λένα Γεροθανάση κάνει εργαστήρια αργαλειού και παραγωγή υφαντών και ο άντρας της είναι κτηνοτρόφος και δουλεύει τα κοπάδια του, κάνει όμως και σεμινάρια κτηνοτροφίας για τους ενδιαφερόμενους. Η Λένα φοίτησε στα Γιάννενα αλλά δεν ήθελε να υφαίνει βαμβακερά, παρά χοντρά μάλλινα. «Κόλλησα με τις Σαρακατσάνες γιαγιάδες και πήρα την πρωτογενή γνώση», μας λέει «Παίρνω νήμα από το μαλλί των προβάτων – 2 τόνους το χρόνο – και με το συνεταιρισμό που έχουμε φτιάξει, The Pokari Project, κάνουμε κάθετη παραγωγή νήματος και μετά φτιάχνουμε χαλιά, ρούχα, κλπ».

Αργαλειός στην Ρόκκα

Στο εργαστήριο πραγματοποιούνται σεμινάρια σε μαθητές, ιδιώτες, επισκέπτες κά για την υφαντική και τη δημιουργία μάλλινου υφάσματος με την πανάρχαια τεχνική του felt με μοναδικά εργαλεία τα χέρια. Εκεί μπορεί κανείς να δει όλα τα στάδια επεξεργασίας του μαλλιού: λανάρισμα, γνέσιμο με τη ρόκα και το ροδάνι, φυτικές βαφές με φυτά από τη γύρω φύση. Μάλιστα, με 100% μαλλί από ορεινές φυλές προβάτων και φυσικές βαφές από βότανα της περιοχής, δημιούργησαν το δικό τους υφαντό με τίτλο «Βιοποικιλότητα», για τo φετινό συνέδριο του παγκόσμιου δικτύου γεωπάρκων της UNESCO στη Χιλή. «Η ρόκα ήταν η προέκταση του γυναικείου σώματος», μας λέει η Λένα, καθώς μας δείχνει τις στριμμένες ίνες, το αδράχτι και σφοντύλι στις πανέμορφες ξύλινες σκαλιστές ρόκες που, όπως μαθαίνουμε, τις έφτιαχναν ο πατέρας και μετά ο σύζυγος.

Το εργαστήρι της Λένας

Οι Σαρακατσαναίοι ήταν νομαδική κτηνοτροφική κοινότητα που έχει ενταχθεί στον κατάλογο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Ανάμεσα σε μια κληρονομιά που χάνεται, υπάρχει ο ρόλος της γυναίκας ως αγρότισσας, που έχει παραγκωνιστεί. Στο χώρο της καλοστημένης έκθεσης «Ακολουθώντας τα κοπάδια» στο Κέντρο Ενημέρωσης στο Μεγάλο Πάπιγκοm πέρα από το εκθεσιακό υλικό, απολαύσαμε ένα πολύ ενδιαφέρον και συγκινητικό βίντεο με συνεντεύξεις από κτηνοτρόφισσες.

Στην έκθεση «Ακολουθώντας τα κοπάδια»

Το βράδυ διανυκτερεύουμε στη Βίτσα και στο δρόμο κάποιοι τυχεροί βλέπουν δυο ζαρκάδια, μάλλον μαμά με παιδί, να περνάνε φευγαλέα από μπροστά μας, ενώ το πρωί μαθαίνουμε ότι μια αρκούδα έκανε τη βόλτα της εκεί γύρω. Δεν τρομάζει όμως ο κόσμος με τις αρκούδες. Οι περισσότεροι είναι εξοικειωμένοι και γνωρίζουν πώς να συμβιώνουν και πώς να συμπεριφέρονται. Τους ακούμε να συζητούν μεταξύ τους για τις αρκούδες που βλέπουν κοντά στα χωριά να ψάχνουν μάταια για κεράσια. Τους ακούμε επίσης να συζητούν για το νερό. Η επιβάρυνση για έναν οικισμό που από 100 μόνιμους κατοίκους δεκαπλασιάζεται το καλοκαίρι ή δέχεται 90 αυτοκίνητα ανά δυο λεπτά τα Χριστούγεννα, όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε, είναι μεγάλη. Ειδικά αν αναλογιστεί κανείς, ότι η δεξαμενή νερού του χωριού είναι η ίδια με παλιά.

Στη Βίτσα είχε ένα μεγάλο πανηγύρι που δεν γινόταν να χάσουμε! Υπάρχει μια μοναδική ιεροτελεστία στα ηπειρώτικα πανηγύρια, με αυτά τα μακρόσυρτα τραγούδια, τα συνυφασμένα με μοιρολόγια, το πώς στήνονται οι μουσικοί, αλλά και το άτυπο πρωτόκολλο της σειράς που θα ανέβουν να χορέψουν πρώτα οι ντόπιοι, μετά οι επισκέπτες με καταγωγή και μετά οι ξένοι.

Ο γεωλόγος Παναγιώτης Πάσχος στο Πέτρινο δάσος

Το επόμενο πρωί, έχουμε ραντεβού με τη γεωλογική ιστορία στο εντυπωσιακό Πέτρινο δάσος. Πρόκειται για ένα μοναδικό τοπίο κοντά στο Μονοδένδρι, όπου ανάμεσα από τα δέντρα αναδεικνύονται λίθινοι πύργοι με πλάκες ασβεστόλιθου. Το εντυπωσιακό φαινόμενο έχει δημιουργηθεί από τις καιρικές και τεκτονικές συνθήκες που διαβρώνουν τα ιζηματογενή πετρώματα και δημιουργούν στρώσεις διαφορετικού πάχους και συμπεριφοράς. Αρχικά δημιουργήθηκαν στο θαλάσσιο βυθό και κάθε στρώση μετρά εκατομμύρια χρόνια, από 35 εκ χρόνια οι νεότεροι ασβεστόλιθοι μέχρι 160 εκ χρόνια οι παλαιότεροι.

Πέτρινο Δάσος

Τα τελευταία 15 εκ χρόνια (πολύ πρόσφατα μάλλον για τους γεωλόγους!) είναι πάνω στο έδαφος με τις καιρικές συνθήκες να ευνοούν τους απίθανους σχηματισμούς που προκαλούν το ενδιαφέρον πολλών επισκεπτών, οι οποίοι σιγά σιγά βάζουν κυριολεκτικά το δικό τους λιθαράκι σχηματίζοντας ένα δάσος από πέτρινα τοτέμ.

Το Φαράγγι του Βίκου

Περπατώντας σε ένα λίθινο καταπράσινο μονοπάτι φτάνουμε στη θέση Οξιά κι εκεί μας κόβεται η ανάσα. Μπροστά μας απλώνεται σε όλο του το μεγαλείο το φαράγγι του Βίκου, αυτό το εκπληκτικό τοπίο που δημιουργήθηκε εν μέσω παγετώνων στη διάρκεια 2 εκ χρόνων. Λόγω του βάθους του και του πόσο απότομο είναι, έχει γραφτεί στο βιβλίο Γκίνες. Έχει μήκος 20 χλμ, το βάθος των βράχων κυμαίνεται από 120 – 490 μ, και το πλάτος που είναι από 400 μέτρα μέχρι μόλις λίγα μέτρα στο στενότερο σημείο του. Στο βάθος, μόνο του σ’ ένα βράχο βλέπω να στέκεται μοναχικό ένα ρόμπολο, το κωνοφόρο των ψηλών βουνών ηλικίας 500 μέχρι και 1000 ετών.

Το Φαράγγι του Βίκου και το μοναχικό ρόμπολο!

Τα χιλιάδες φυτά και βότανα του φαραγγιού, η βιοποικιλότητα δηλαδή της περιοχής, ήταν ο παράδεισος και το εργαστήρι των λεγόμενων Βικογιατρών. Ντυμένοι με μια πράσινη κάπα, τον 17^ο-19^ο αι. έφτιαχναν τα γιατροσόφια τους με φαρμακευτικά φυτά από το φαράγγι Βίκου και γύριζαν τον τόπο προσφέροντας τις θεραπείες τους. Έφτασαν μάλιστα μέχρι την Αυστρία, Ρωσία, Ιταλία ή Κωνσταντινούπολη.

Βοϊδομάτης

Για το τέλος ο Βοϊδομάτης μας επιφυλάσσει μια δροσερή ανάπαυλα. Το ποτάμι με το φαράγγι του, το πλατανόδασός του και τα δροσερά του νερά, όπου ένα σωρό κόσμος, κυρίως νέοι, κάνουν μπάνιο και θεαματικές βουτιές από τα βράχια. Τα καθαρά του νερά, θερμοκρασίας 4 περίπου βαθμών κελσίου, ευθύνονται μάλλον για την ονομασία του, αφού το σλάβικο «Βόϊντο-ματ» σημαίνει «καλό νερό».

Φεύγοντας, σκεφτόμουν ότι δεν είμαι σίγουρη αν όλοι οι χαρακτηρισμοί και οι τίτλοι μπορούν τελικά να προστατεύσουν το φυσικό τοπίο από τυχόν υπερεκμετάλλευση, υπεραξιοποίηση και καταστροφές. Αλλά η αγάπη πολλών ανθρώπων που γνώρισα εκεί για τον τόπο τους, νομίζω ότι μπορεί.