Υπογαία: Μια εικαστική έκθεση για το απολίθωμα και τη γεωλογική φαντασία στον Πύργο Κύμης

Από τις 31 Ιουλίου έως τις 31 Αυγούστου η ΑΜΚΕ Καιρός Πολιτισμού, ο Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Κύμης, ο Πολιτιστικός Σύλλογος και η Κοινότητα Πύργου διοργανώνουν την εικαστική έκθεση «Υπογαία». Η έκθεση, σε επιμέλεια του ιστορικού τέχνης Χριστόφορου Μαρίνου, πραγματοποιείται στο Αρχοντικό Χρυσανθόπουλου στον Πύργο της Κύμης και παρουσιάζει περισσότερα από πενήντα έργα με θέμα το απολίθωμα και τη γεωλογική φαντασία.

Συμμετέχουν τριάντα τρεις καλλιτέχνες που καταπιάνονται με τον ορυκτό κόσμο και την έννοια του ευρήματος. Αξίζει να σημειωθεί πως το Αρχοντικό Χρυσανθόπουλου προορίζεται για Παλαιοντολογικό Μουσείο, καθώς στην περιοχή έχουν βρεθεί πολλά απολιθώματα, μεταξύ των οποίων το «Ανθρακοθηρίο το Καλημεριανό», που ανακάλυψε ο παλαιοντολόγος Θεόδωρος Σκούφος το 1911 κοντά στον οικισμό Καλημεριάνοι και το οποίο φυλάσσεται στο Μουσείο Παλαιοντολογίας και Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Βανέσσα Αναστασοπούλου «Shardroot»

Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι καλλιτέχνες εμπνέονται από την προϊστορία, τη γεωλογία και την παλαιοντολογία. Η κλιματική αλλαγή, οι προκλήσεις της Aνθρωποκαίνου, η παρουσία της ίδιας της Γης ως υποκείμενο που επηρεάζει δραστικά τη ζωή (ανθρώπινη και όχι μόνο), έχουν στρέψει τους καλλιτέχνες σε ζητήματα και θεματικές που αφορούν το έδαφος και το υπέδαφος. Πετρώματα, βράχοι, ορυκτά, απολιθώματα και ευρήματα κεντρίζουν το ενδιαφέρον τους.

Όπως υποστηρίζει η Μάρσα Μπιόρνερουντ στο βιβλίο της Η αυτοβιογραφία της Γης (2005): «Πέτρες και βράχοι αποτελούν το αρχείο που διατηρεί η Γη για το παρελθόν της, το ημερολόγιο στο οποίο καταγράφει τον γεωλογικό χρόνο». Οι πέτρες της Γης δεν είναι βουβές αλλά έχουν να μας αφηγηθούν ιστορίες, αρκεί να μάθουμε τη γλώσσα τους. «Οι λέξεις και οι βράχοι περιέχουν μια γλώσσα που ακολουθεί ένα συντακτικό ρωγμών και ρήξεων» έγραφε ο Αμερικανός καλλιτέχνης Ρόμπερτ Σμίθσον. Οι καλλιτέχνες σήμερα φαίνεται να μετέχουν ενεργά στην αποκωδικοποίηση της γλώσσας των βράχων και των απολιθωμάτων, δίνοντάς μας εικόνες γοητευτικές και μυστηριώδεις. Περισσότερο από ποτέ οι καλλιτέχνες συμμετέχουν με τον δικό τους τρόπο σε αυτή τη διαδικασία αποκωδικοποίησης ή μετάφρασης, διαβάζοντας τα παλίμψηστα κείμενα της Γης. Μαθαίνουν να βλέπουν κι αυτοί τις πέτρες σαν κείμενα. Η έκθεση «Το βιβλίο των λίθων» (2019) του Γιάννη Παπαδόπουλου και η ενότητα-έκθεση «Λιθολογία» του Ζήση Κοτιώνη (2021) αποτελούν ορισμένα παραδείγματα της έρευνας των Ελλήνων καλλιτεχνών πάνω στη γεωποιητική. Από τα γεωλογικά τοπία του Πωλ Σεζάν, του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα και του Βαλέριου Καλούτση έως τα Earthworks των δεκαετιών του 1960 και 1970, η γη τροφοδοτεί διαχρονικά την τέχνη και τις αναζητήσεις των εικαστικών καλλιτεχνών.

Γιάννης Χειμωνάκης «Blue»

Μελετώντας τη γη οι καλλιτέχνιδες και οι καλλιτέχνες της Υπογαίας θέτουν κρίσιμα και χρήσιμα ερωτήματα για τα όρια της ανθρώπινης γνώσης. Ο όρος απολίθωμα εξετάζεται εδώ στην πιο διευρυμένη του έννοια: η ιστορία ως απολίθωμα, ο πολιτισμός ως απολίθωμα. Σύμφωνα με τον Γάλλο φιλόσοφο Καντέν Μεγιασού, το πρωταπολίθωμα (arche-fossil) μας βοηθά να προσεγγίσουμε το προγονικό παρελθόν μέσα από το συσχεσιακό παρόν. Η πρόταση του φιλοσόφου του θεωρησιακού ρεαλισμού («Πρέπει να πραγματοποιήσουμε μια αναδρομική προβολή του παρελθόντος βάσει του παρόντος») βρίσκει απήχηση και στη σκέψη των καλλιτεχνών της Υπογαίας.

Η «Υπογαία» αποτελεί συνέχεια της ομαδικής «Η εσωτερική πλευρά του ανέμου», που πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2024 στο Αρχοντικό Χρυσανθόπουλου και είχε ως θέμα τη χειροτεχνία-χειρωναξία.

Συμμετέχουν: Νίκος Αλεξίου (1960-2011), Βανέσσα Αναστασοπούλου, Βασίλης Βασιλακάκης, Ειρήνη Βγενοπούλου-Κεράνη (1948-2008), Γιούλη Γαροφαλάκη, Βασίλης Γεροδήμος, Γιώργος Γεροντίδης, Οδυσσέας Γλύκας, Στάθης-Αλέξανδρος Ζούλιας, Βαλέριος Καλούτσης (1927-2014), Άρης Κατσιλάκης, Κατερίνα Κατσιφαράκη, KEZ, Ζήσης Κοτιώνης, Κωνσταντίνος Κωτσής, Χριστίνα Μήτρεντσε, Εσμεράλδα Μομφεράτου, Κατερίνα Μπότσαρη, Πέτρος Μώρης, Φωτεινή Παλπάνα, Γιάννης Παπαδόπουλος, Ρένα Παπασπύρου, Διονύσης Παππάς, Βαγγέλης Σάββας, Χρήστος Τζίβελος (1949-1995), Νίκος Τοπαλίδης, Μαριάννα Τρώντσιου, Δέσποινα Φλέσσα, Έφη Χαλιορή, Παντελής Χανδρής, Κλεοπάτρα Χατζηγιώση, Γιάννης Χειμωνάκης, Χρήστος Χρυσόπουλος & Νικολέτα Δούκα Χρυσοπούλου