Bella Ciao#24: Η “μάχη” της Αντιγόνης στην κερκίδα…

Λείπει ο Μάρτης απ’ τη Σαρακοστή; μπααα κι επειδή δε λείπει να ’μαι κι εγώ ένα από αυτούς που θα γράψω το μακρύ μου και το κοντό μου για την Αντιγόνη του Rasche στην Επίδαυρο. Ένα έργο για να ολοκληρωθεί πρέπει να εκτεθεί στους θεατές. Εχουμε λοιπόν μια βουτιά του δημιουργού και του έργου του στο λάκκο των λεόντων.

Εμείς λοιπόν οι θεατές είτε είμαστε προσκεκλημένοι, είτε έχουμε αγοράσει το εισιτήριο μας, είμαστε άνθρωποι με διαφορετικές προσωπικότητες. Η ένστασή μου λοιπόν πηγάζει από το πόσο προετοιμασμένος είσαι να δεις την Αντιγόνη σε σκηνοθεσία του Rasche, ο οποίος στο σκηνοθετικό του σημείωμα κάνει ξεκάθαρο ότι τον ενδιαφέρει περισσότερο ο βασιλιάς Κρέοντας και λιγότερο η ηρωίδα Αντιγόνη, την οποία περιμένεις να δεις όπως την έχεις φτιάξει με το μυαλό σου ή ακόμα χειρότερα με τα στεγανά που μας χαρακτηρίζουν σα λαό, δηλαδή, όπως θα έπρεπε να είναι. Αυτά τα «πρέπει» είναι θηλιά στο λαιμό.

Ο δημιουργός δεν πάει με τα νερά σου, φτιάχνει έναν κόσμο, όχι αυτόν τον κόσμο που εμείς απαραίτητα φανταζόμαστε. Εκείνος παραθέτει και εκτίθεται, αφήνει μια χαραμάδα για να δεις το φως του ή παραμένεις στο σκοτάδι, γι αυτό κάποιοι από μάς φύγανε ευτυχισμένοι και γεμάτοι από μια εμπειρία που σκάλισε το μέσα μας και κάποιοι άλλοι απογοητευμένοι και δυστυχείς έτοιμοι, με το δάχτυλο στη σκανδάλη, να τον κατασπαράξουμε από το βήμα που έχει ο καθένας μας στα σόσιαλ… Ας μην ξεχνιόμαστε το ζώο μέσα μας καλά κρατεί.

«Ιεροσυλία». Μια λέξη που έγινε ψωμοτύρι στο στόμα των φανατικών, έχει χαθεί το νόημα.
«Την Αντιγόνη του Σοφοκλή δεν την πειράζουμε, δεν ακούσαμε το λόγο του Σοφοκλή…» Ποιο λόγο; τη δράση πάμε να δούμε με την σκηνοθετική ματιά του εκάστοτε σκηνοθέτη.

«Το θέατρο της Επιδαύρου είναι ιερό!» Το θέατρο είναι ένα ανοιχτό, ωραίο θέατρο και όχι ναός για προσκύνημα! ξεπεράστε το!
Ακούω μια κυρία δίπλα μου να λέει, «αφού δεν ξέρει ελληνικά τι έρχεται και ανεβάζει ελληνική τραγωδία».

Ένα θεατρικό έργο από μόνο του είναι μάλλον ένα λογοτεχνικό κείμενο, το έγραψε ένας συγγραφέας, στην προκειμένη περίπτωση ένας μεγάλος τραγικός ποιητής, ο Σοφοκλής. Για να γίνει θέατρο πρέπει να το πάρει ένας σκηνοθέτης και να το ανεβάσει σε θεατρική σκηνή. Το κείμενο μας λέει τι θα πει ο ηθοποιός, ο σκηνοθέτης δημιουργεί τη συνθήκη εκείνη κατά την οποία θα δράσουν οι ηθοποιοί, κάπως έτσι γεννιέται μια θεατρική πράξη κατά την ταπεινή μου γνώμη και έτσι γίνεται θεατρική παράσταση.

Η δράση είναι το βασικό στοιχείο που εισάγει ο εκάστοτε σκηνοθέτης, γι αυτό τα θεατρικά έργα τα βλέπουμε και τα ξαναβλέπουμε, αν θέλουμε μόνο να  διαβάσουμε τον λόγο του Σοφοκλή ας κάτσουμε στον καναπέ μας με το αιρκοντίσιον και να μην τρέχουμε μέσα στο λιοπύρι να σκαρφαλώνουμε στα μάρμαρα.

@Karol Jarek

Η τραγωδία της Αντιγόνης μεταφράστηκε τον 16ο αιώνα. Από το 1800 μέχρι σήμερα οι άνθρωποι ερμήνευσαν το έργο αυτό, το μελοποίησαν, το έκαναν δικό τους κατά πολλούς τρόπους. Ο Hegel στις διαλέξεις του, δίδασκε στους φοιτητές του, ότι η Αντιγόνη του Σοφοκλή είναι αισθητικά το πιο τελειοποιημένο καλλιτέχνημα. Η μετάφραση του Φρίντριχ Χέλντερλιν αποτελεί ένα από τα καλλιτεχνικά αριστουργήματα της μοντέρνας φιλολογίας. Άλλοι συγγραφείς που εμπνεύστηκαν από τον μύθο της Αντιγόνης είναι οι Βάλτερ Χαζενκλέβερ (1917), Ζαν Ανούιγ (1943), Μπέρτολτ Μπρεχτ (1947), Ρολφ Χόχουτ (1963) κ.ά…

Ξαναγυρίζοντας στην παράσταση της Επιδαύρου είδαμε τη ματιά του Rasche στην ερμηνεία του έργου μέσα από τη σύγκρουση του Κρέοντα και της Αντιγόνης. Την αδιαλλαξία του Κρέοντα, την εμμονή του με το νόμο, χωρίς να λαμβάνει υπόψη του το εθιμικό δίκαιο, τον άγραφο νόμο της συγγενικής αγάπης.

Και ενώ μπορεί να μην ακούστηκε το «Έρως ανίκατε μάχαν» είδαμε την παντοδυναμία του έρωτα. Ας δούμε το φως μέσα από την δική του χαραμάδα και ας αφήσουμε τα στεγανά.

Είδαμε την είσοδο του χορού σαν ερπετά που σέρνονται, μια εικόνα αποσύνθεσης των ανθρώπων, ο νόμος των ανθρώπων συγκρούεται με το νόμο των θεών.

Τη σήψη των πτωμάτων που αφήνει πίσω του ο πόλεμος. Την Αντιγόνη- Κόρα Καρβούνη ίσως στην καλύτερη στιγμή της, καθηλωτική. Μια έντονη ερμηνεία που ξεχείλιζε μέσα από την φόρμα του Rasche, το πάθος, ο θυμός, η αδιαπραγμάτευτη βεβαιότητα της για τις επιλογές της. Χωρίς υπερβολές, περιττούς συναισθηματισμούς και κραυγές πόνου. Αγέρωχη, στιβαρή, πατάει γερά στα πόδια της, αντιδικεί με τον Κρέοντα σε μια καθηλωτική στιγμή στη δραματουργία του έργου, μια κορύφωση μοναδική που θα μας μείνει ανεξίτηλη στην μνήμη.

Δύο σώματα, ο Κρέοντας με την αδιαλλαξία του και την εμμονή του στην εφαρμογή του νόμου και η επαναστάτρια Αντιγόνη, περιστρέφονται με ένα συνεχώς επιταχυνόμενο ρυθμό που ζαλίζει, είναι σα να περιστρέφονται γύρω από τον εαυτό τους, αμετακίνητοι στις απόψεις τους, με μόνο στόχο ποιος από τους δύο θα επικρατήσει, όλα σε κορύφωση, λόγος, παλμός, βλέμμα, αμετακίνητη κινητικότητα.

Και εδώ παίρνει θέση η τραγωδία, στεκόμαστε απέναντι στους δυο ήρωες που αδυνατούν να συναντήσουν τα θέλω τους.

Μουσική, κόντρα μπάσο και τύμπανα, μετρονόμος στην κίνηση και στην εκφορά του λόγου και φως μέσα στα μυσταγωγικά και απόκοσμα σκοτάδια.

Σε προετοιμάζουν για την κατάβαση στον Άδη. Κι εκείνη τη στιγμή είπα μέσα μου πόσο τυχερό είμαι που είμαι εκεί, γι αυτό το πολύτιμο κέρδος τις εσωτερικής μου ανάτασης.

Οπότε το πρόβλημα που παραμένει είναι: ποιος εκφράζει το σύνολο… ώστε να είναι νόμιμη και αποδεκτή η «εξουσία» του; Αυτό το πρόβλημα το προσεγγίζει ο Σοφοκλής με την ενδιάμεση και «ιδεολογική» συμπεριφορά στον Αίμωνα. Ο Αίμων ικετεύει τον πατέρα του να φανεί επιεικής, να ακούσει και τη γνώμη των Θηβαίων, ενώ τον απειλεί πως θα σκοτωθεί κι εκείνος, αλλά ο Κρέων μένει ανένδοτος.

@Karol Jarek

Και συμβαίνει τότε κάτι μαγικό, το μικρόφωνο του Θανάση Ραφτόπουλου-Αγγελιοφόρου δε λειτουργεί. Η αντίδραση του Γιώργου Γάλλου- Κρέοντα ακαριαία, γίνονται ένα σώμα, μια υπέροχη στιγμή της βραδιάς ενισχύθηκε από το τυχαίο λάθος, αυτό είναι το θέατρο, παραθέτω τα λόγια του ίδιου του Ραφτόπουλου και το ευχαριστώ στο Γάλλο. «…Μετά από μια απαιτητική διαδρομή επί σκηνής, φτάνει η ώρα μου να πω τα λόγια του Αγγελιαφόρου. Το χειλόφωνό μου, ποτισμένο στον ιδρώτα αδυνατεί να αναπαράγει τη φωνή μου… Κι εκεί, μέσα στο σκοτάδι της αμφιβολίας ο Γιώργος Γάλλος με αρπάζει απ’ το κεφάλι, και με κολλάει πάνω στο μάγουλο του, στο δικό του το χειλόφωνο. Μαζί, εκείνη τη στιγμή, φτιάξαμε μια σκηνή, μια ιστορία που δεν είχαμε δουλέψει ποτέ. Ένα ταγκό των παθών του Κρέοντα; Μια αγκαλιά με τον θάνατο; Δεν ξέρω. Ξέρω όμως, πως δεν ήταν απλώς υποκριτική γενναιοδωρία. Ήταν πράξη ήθους, πράξη αγάπης για το θέατρο, πράξη συνόλου. Ήταν ομορφιά…»

Όλα και όλοι ήταν υπέροχοι με ακρίβεια.

Η δύναμη της επανάληψης, ο απόλυτος έλεγχος το ψυχικό και σωματικό σθένος. Πόσο υπέροχα υπηρέτησαν της σκηνοθετικές οδηγίες.

Τρία χρόνια μετά τον Αγαμέμνονα, ο ίδιος εικαστικός παλμός συνεχίστηκε στην Επίδαυρο για μας που κρατάμε την σύνδεση αλλά και για τους καινούργιους που είναι έτοιμοι να ακολουθήσουν την ανατρεπτική ματιά του Rasche.