Επτά λόγοι που τριπάραμε με την εμπειρία της Respublika

Όσα έγιναν στη Μαλακάσα, δεν θα μείνουν στη Μαλακάσα. Κυρίως, γιατί ήταν πολλά, ήταν παράλληλα, τα περισσότερα ήταν καινούργια και ανατρεπτικά και η γενική συνθήκη του εγχειρήματος – κυκλοφορώ όπου επιθυμώ, βλέπω όση παράσταση επιθυμώ, συνδέομαι με τους ηθοποιούς αν το επιθυμώ – ήταν πρωτόγνωρη.

Μας πήρε χρόνο να αφομοιώσουμε τι προτείνει ο Πολωνός σκηνοθέτης Λούκας Τβαρκόβσκι – που διεκδικεί σθεναρά το ρόλο του αμφισβητία παγιωμένων θεατρικών συνθηκών – αλλά να, μια πρώτη απόπειρα του τι επιχειρήθηκε στο Terra Vibe.

Δεν μέτρησα πόσοι κινηματογραφιστές κυκλοφορούσαν στο γήπεδο του Terra Vibe (εξάλλου όλα συνέβαιναν εξαιρετικά γρήγορα). Πάντως, κάθε φορά που έστρεφα το κεφάλι προς μια κατεύθυνση, έβλεπα πάντα μια hand camera να καταγράφει ή να ετοιμάζεται να καταγράψει μια σκηνή δίπλα μου. Plus, δεν είχα δει ποτέ τους camera men να κινούνται στο χώρο – ένα τεράστιο χώρο για όσους δεν έχουν βρεθεί στη Μαλακάσα – με όρους μιας άψογης χορογραφίας. Αν σε αυτή τη διαδικασία προσθέσεις και τα κινητά των θεατών που κατέγραφαν επίσης την όλη διαδικασία, δημιουργούνταν ένα παράλληλο σύμπαν με αυτό του θεάτρου εν θεάτρω: Εδώ, κινηματογράφιση μέσα στην κινηματογράφιση.

Δεν μας είναι άγνωστες οι περιπατητικές, βιωματικές παραστάσεις όπου η σκηνική δράση συμβαίνει κοντά στους θεατές, αλλά το «Respublika» αναθεώρησε τους όρους της οικειότητας. Οι 15 πρωταγωνιστές του Λούκας Τβαρκόβσκι δεν έβαζαν τους θεατές μόνο σε κατάσταση παρακολούθησης μιας σκηνής που συνέβαινε μπροστά τους, αλλά τους παραχωρούσαν την ελευθερία να γίνουν μέρος της. Όταν η δραματουργία το επέτρεπε – και ήταν αρκετές αυτές οι ευκαιρίες – το κοινό μπορούσε να σταθεί μια ανάσα από τους ερμηνευτές: Να καθίσει στη διπλανή καρέκλα, γύρω από το ίδιο τραπέζι, πάνω στον ίδιο καναπέ όπου παιζόταν και κινηματογραφούνταν live κομμάτια της παράστασης. Αν προλάβαινες ίσως διέκρινες και το πρόσωπο σου να εμφανίζεται δίπλα τους, στα πλάνα που εξέπεμπαν από τις γιγαντιαίες οθόνες.

Η ανατροπή στη σχέση θεατή και θεάματος δεν έβαλε σε δεύτερη μοίρα τη δραματουργία της «Respublika». Όταν δεν σε συνέπαιρνε το κυνήγι της επόμενης σκηνής και αφιέρωνες χρόνο για να επεξεργαστείς τα λεγόμενα, πολλές απόψεις που φώτιζαν τη σκέψη σου. Η παράσταση ήταν γεμάτη από υπομνήσεις που δικαιολογούσαν το αρχικό κοινωνικό-θεατρικό πείραμα του Τβαρκόβσκι για απομάκρυνση από το τέλμα του καπιταλιστικού πολιτισμού. Άλλοτε ως πικρή διαπίστωση: «Μια ολόκληρη γενιά υπνοβατεί προς την καταστροφή». Κι άλλοτε, το αντίθετο, ως αφυπνιστική προτροπή: «Αν ονειρευτούμε το ίδιο όνειρο, θα γίνει πραγματικότητα». Σε κάθε περίπτωση η «Respublika» χτυπούσε μικρούς συναγερμούς για το ένα βήμα που, κάθε φορά, χωρίζει τον πολίτη από την (ανα)τροπή της Ιστορίας.

Εκτός από το αισθητικό και χωροταξικό ενδιαφέρον της σκηνογραφίας, η μεγεθυμένη κάτοψη ενός κοινοβιακού χώρου επικοινωνούσε με το διακύβευμα της παράστασης: Την (ελάχιστη) πιθανότητα μιας ουτοπίας. Κάθε βράδυ, στο τέλος κάθε παράστασης, όλα τα ‘σπιτάκια’ του σκηνικού γκρεμίζονταν (κυριολεκτικά) – στο μυαλό μου όχι για λόγους εντυπωσιοθηρίας. Αλλά για να μας παραπέμψουν ευθέως στην ανάγκη ανακατασκευής, αναδόμησης και, γιατί όχι, διάλυσης των συστημάτων μέσα στα οποία ζούμε. «Άραγε ζω τη ζωή μου ή αυτή ζει εμένα;» όπως ωραία αναρωτιόταν η ηρωίδα – ηθοποιός στην εισαγωγή της «Respublika».

Η τέχνη του θεάτρου είναι μια, κατ’ εξοχήν συλλογική εμπειρία. Μόνο που ο Τβαρκόβσκι – ίσως και προβοκατόρικα – ακύρωσε τα όρια ανάμεσα στο προσκήνιο και το παρασκήνιο, στην περιοχή σκηνικής δράσης και πλατείας: Όλα ήταν για όλους. Ελεύθερα. Γεμίζοντας ξηρό πάγο στην ατμόσφαιρα τα όρια αυτά είχαν κυριολεκτικά θολώσει. Ηθοποιοί, θεατές, τεχνικοί, ταξιθέτες, επόπτες της παραγωγής πατούσαν το ξερό χορτάρι του Terra Vibe με τα ίδια δικαιώματα: Να μοιραστούν με άνεση το χώρο, το χρόνο, τις σκέψεις.

Τα μπλουζάκια των ανθρώπων της παραγωγής έγραφαν στην πλάτη «Reality» (πραγματικότητα). Λες και ήθελαν να οριοθετήσουν όσα εκπροσωπούσαν το πραγματικό και να το διαχωρίσουν από τη μυθοπλασία. Φαίνεται ότι η προβληματική μεταξύ αυθεντικού και αντιγράφου – το είδαμε έντονα και στο μνημειώδες «Rohtko» – είναι ένας άξονας που τέμνει το θέατρο του Λούκας Τβαρκόβσκι και η «Respublika» έφερε και αυτή την αναρώτηση στο τραπέζι: Πρόκειται για μια παράσταση ή για την ανακατασκευή της; Πρόκειται για ηθοποιούς ή για ανθρώπους σαν όλους εμάς; Ξοδεύουμε τη ζωή μας εντός μιας δικής μας πραγματικότητα ή στην απομίμηση της; Και ο Άμλετ θα δίσταζε να απαντήσει.

Ούτε η techno, ούτε η rave υπήρξε ποτέ ο μουσικός μου χώρος – ακόμα και τις εποχές που τα mega parties στην άκρη της πόλης είχαν πάρει τη διάσταση του αστικού μύθου. Παρόλα αυτά, το rave, το οποίο ο σκηνοθέτης της Respublika είχε αναδείξει σε συγκολλητική ουσία μιας κοινότητας, σίγουρα επιβάλλει τον αφηγηματικό ρυθμό της παράστασης. Κι έτσι, ακόμα κι όταν η βασική πλοκή ολοκληρωθεί, η μουσική λειτουργεί σαν ένα εθιστικό κάλεσμα, ένα εσωτερικό beat από το οποίο δεν μπορείς να βγεις, παρά μόνο όταν κάνει παύση η κονσόλα. Αν αντέξεις, φυσικά, γιατί η παράσταση συνολικά διαρκεί έξι ώρες.