Μάνος Κατράκης: Οι θεατρικές διαδρομές ενός θρυλικού ηθοποιού

Σαν σήμερα 14 Αυγούστου, το 1909, στο Καστέλι Κισάμου, γεννήθηκε ο εμβληματικός ηθοποιός του θεάτρου και του κινηματογράφου, Μάνος Κατράκης. Ένα ανήσυχο και δημιουργικό πνεύμα, που διακρίθηκε για το ταλέντο, τη βαθιά – χαρακτηριστική φωνή του, την απλότητα, τη γενναιοδωρία και την ευαισθησία του.

Για τον άνθρωπο που έμελλε να χαράξει ανεξίτηλα το όνομα του, με χρυσά γράμματα, στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου και κινηματογράφου, η ενασχόληση με την υποκριτική ξεκίνησε αναπάντεχα, όταν επελέγει από τον σκηνοθέτη Κώστα Λελούδα ως πρωταγωνιστής της ταινίας «Το Λάβαρο του ΄21» (1928/1929). Η συμμετοχή του αυτή υπήρξε απόδειξη του ακατέργαστου ακόμη ταλέντου του, εξασφαλίζοντάς του το «εισιτήριο» για το θεατρικό σανίδι, με τον «Θίασο των Νέων» του Αντρέα Παντόπουλου το 1929.

Αν και η μέχρι τότε επαφή του Μάνου Κατράκη με το θέατρο υπήρξε «Ο Καραγκιόζης» (δημοφιλές λαϊκός θέαμα για τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα), ωστόσο με το εντυπωσιακό, φυσικό παρουσιαστικό του και το ισχυρό θεατρικό του ένστικτο κατάφερε να προσελκύσει την προσοχή και να εξασφαλίσει, για τα επόμενα χρόνια, τη συνεργασία διάφορων αθηναϊκών θιάσων, παίζοντας σε δευτερεύοντες ρόλους («Ελευθέρα Σκηνή» του Θεάτρου Κοτοπούλη, «Λαϊκό Θέατρο Αθηνών» του Βασίλη Ρώτα κ.α.). Το 1932 επιλέγεται από τον Φώτο Πολίτη για τον νεοϊδρυθέντα θίασο του Εθνικού Θεάτρου, ενώ το 1934 αποπειράται να δημιουργήσει τον δικό του θίασο, το «Ελεύθερο Θέατρο». Μια προσπάθεια χωρίς μεγάλη διάρκεια.

Η μακροχρόνια και γεμάτη διακρίσεις θεατρική του πορεία χαρακτηρίζεται από συνεργασίες με σημαντικούς θιάσους: Εθνικό Θέατρο, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, «Λαϊκό Θέατρο Αθηνών» (Βασίλη Ρώτα), «Ελευθέρα Σκηνή» (Κοτοπούλη, Μυράτ, Μελάς), Θίασος Κατερίνας Ανδρεάδη, Θίασος Μαρίκας Κοτοπούλη, Θίασος και Θέατρο Κυβέλης, Θίασος Αυλαία, Θίασος «Καλλιτεχνική Συντροφιά» (Πέλος Κατσέλης) κ.α. Συνεργασίες με σπουδαίους σκηνοθέτες: Φώτος Πολίτης, Δημήτρης Ροντήρης, Τάκης Μουζενίδης, Πέλος Κατσέλης, Μάριος Πλωρίτης, Σπύρος Α. Ευαγγελάτος, Αλέξης Σολομός, Ζυλ Ντασέν κ.α.

Ο ίδιος υπηρέτησε το θέατρο, επίσης, ως σκηνοθέτης και θιασάρχης. Το 1955, μάλιστα, ίδρυσε το «Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο», έναν από τους σημαντικότερους θιάσους της μεταπολεμικής περιόδου, επικεντρωμένος στην ανάδειξη του λαϊκού πολιτισμού, της ελληνικής δραματουργίας, των ανερχόμενων, αλλά και ήδη υπαρχουσών, αξιόλογων δυνάμεων της θεατρικής σκηνής. Με περισσότερες από ογδόντα παραστάσεις αρκετές από τις οποίες έτυχαν θριαμβευτικής υποδοχής από κοινό και κριτικούς.

Μακρόνησος 1950. Από αριστερά: Γ. Γιολδάσης, Μενέλαος Λουντέμης, Δ. Φωτιάδης, Μάνος Κατράκης, Τζαβαλάς Καρούσος, Ν. Παπαπερικλής, Γιάννης Ιμβριώτης και Κώστας Ματσακάς.

Η καριέρα του γνώρισε αρκετά πισωγυρίσματα εξαιτίας της δραστηριοποίησης του στον χώρο της αριστεράς. Συλλήψεις και εξορία από το 1949 έως και το 1952, όταν και δυσκολεύεται για ένα χρονικό διάστημα να βρει δουλειά στο θέατρο εξαιτίας του στιγματισμού του ως κομμουνιστή. Ωστόσο η επαφή του με εξόριστους συναγωνιστές θα παίξει καταλυτικό ρόλο στην πνευματική και ιδεολογική του διαμόρφωση. Επιπλέον, θα δημιουργήσει, μεταξύ άλλων, και ισχυρές φιλίες, όπως αυτή με τον σπουδαίο ποιητή Γιάννη Ρίτσο. Έξωση του «Ελληνικού Λαϊκού Θεάτρου» από το ανοιχτό θέατρο του Πεδίου του Άρεως, κατά τη διάρκεια της επταετίας, και συνεπακόλουθο πλήγμα στις καλλιτεχνικές του δραστηριότητες. Τίμιος αγωνιστής και ανυποχώρητος έως το τέλος της ζωής του, ο Μάνος Κατράκης διακατεχόταν από μια ανόθευτη ανθρωπιά, αλληλεγγύη και ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον.

Η σχεδόν 53χρονη πορεία του στο θέατρο μας έδωσε μερικές αξέχαστες – ιστορικές ερμηνείες, με ρόλους σε έργα σημαντικών Ελλήνων και ξένων δραματουργών: Ρήγας («Ρήγας Βελεστινλής» Βασίλη Ρώτα), Πρόσπερος («Τρικυμία» Σαίξπηρ), Κρητικός («Βαβυλωνία» Δημήτριου Βυζάντιου), Προμηθέας («Προμηθέας Δεσμώτης» Αισχύλου), Μήτρος («Ο Αγαπητικός της Βοσκοπούλας» Δ. Κορομηλάς), Μπερτ Τσαρλς («Βαθιές Είναι οι Ρίζες» Ντ’ Υσσώ και Γκάου), Οθέλλος (Σαίξπηρ), Μίσκιν («Ηλίθιος» Ντοστογιέφσκι), Σάυλοκ («Έμπορος της Βενετίας» Σαίξπηρ), Καπετάν Μιχάλης (Νίκου Καζαντζάκη), Βρούτος («Ιούλιος Καίσαρας» Σαίξπηρ), Δον Κιχώτης (Μιγκέλ ντε Θερβάντες), Ιβάν Καλομίτσεφ («Οι Τελευταίοι», Μαξίμ Γκόρκυ), Χριστόφορος Κολόμβος (Νίκος Καζαντζάκης), Φλώρος/πραματευτής («Ο Πραματευτής» Γ. Ρούσσου) κ.α.

«Δον Κιχώτης»

Θίασος «Θυμέλη» του Λίνου Καρζή | Αρχαίο θέατρο Δελφών

Στις 22 Μαΐου 1952, στο πλαίσιο της επετείου 25 χρόνων από την αναβίωση της «Δελφικής Ιδέας», ο Μάνος Κατράκης, μαζί με τους Χ. Γιάκομπ Νίλσεν, Ν. Ρόλαντ και Αλ. Λόνερ συμμετέχουν σε Διεθνή Αγώνα Αρχαίου Δράματος, ερμηνεύοντας εναλλάξ τον ρόλο του Προμηθέα («Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου), ο καθένας στη γλώσσα του. Με τον Έλληνα ηθοποιό να κερδίζει το βραβείο και το θερμό χειροκρότημα του κοινού, αποδεικνύοντας ότι αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους ηθοποιούς της γενιάς του.

*Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Λίνος Καρζής

Θίασος «Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο» | Θέατρο Πεδίο του Άρεως

Το καλοκαίρι του 1966 ο θίασος του Μάνου Κατράκη παρουσιάζει τον «Καπετάν Μιχάλη» (Νίκος Καζαντζάκης) σε θεατρική διασκευή των Γεράσιμο Σταύρου και Κώστα Κοτζιά. Τον ομώνυμο ήρωα, αυτή την «αθάνατη κρητική ψυχή», ενσαρκώνει ο Μάνος Κατράκης, ο οποίος έχει αναλάβει και τη σκηνοθεσία. Σε μια ιδεολογικά φορτισμένη, μυθική, πλέον, παράσταση με ηρωική ατμόσφαιρα, όπου και έχουμε για πρώτη φορά συνεργασία του Ε.Λ.Θ με τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος έγραψε τη μουσική.

«Καπετάν Μιχάλης» | Πηγή: Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη

Εθνικό Θέατρο | Κεντρική Σκηνή

Τη χειμερινή περίοδο 1972-73 το Εθνικό Θέατρο παρουσιάζει τον «Δον Κιχώτη» του Μιγκέλ ντε Θερβάντες, σε διασκευή Υβ Ζαμιάκ και σκηνοθεσία Τάκη Μουζενίδη. Στον ομώνυμο ρόλο βρισκόταν ο Μάνος Κατράκης, ενώ στον ρόλο του Σάντσο Πάντσα, ο Παντελής Ζερβός. Η παράσταση γνώρισε τεράστια επιτυχία και ο πρωταγωνιστής αποθεώθηκε για την ερμηνεία του από τους κριτικούς, καθιστώντας τον δημοφιλή ρόλο ακόμη πιο διαχρονικό, μέσα από την έκφραση προβληματισμών που απασχολούν τον σύγχρονο άνθρωπο.

«Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο» | Δημοτικό Θέατρο Πειραιά

Τη χειμερινή περίοδο 1975-76 το Ε.Λ.Θ. ανεβάζει στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά τον «Χριστόφορο Κολόμβο» (Νίκος Καζαντζάκης), σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού και μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Εδώ ο Κατράκης ενσαρκώνει την ιστορική φιγούρα της Αναγέννησης με ένα προσωπικό – εκφραστικό ύφος, όπου η φυσική παρουσία, η κίνηση και ο λόγος βρίσκονται σε πλήρη αρμονία με τις λεπτότερες αποχρώσεις του ψυχισμού του ήρωα, ο οποίος πραγματοποιεί ένα «εσωτερικό ταξίδι αναζήτησης.

«Πέρσες»

Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος | Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Η αριστουργηματική τραγωδία του Αισχύλου, «Πέρσες», παρουσιάστηκε στις 5 Αυγούστου 1978, από το ΚΘΒΕ, στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, σε σκηνοθεσία Σπύρου Α. Ευαγγελάτου και μετάφραση Μάριου Πλωρίτη. Από πολλούς η ενσάρκωση του φαντάσματος του Δαρείου από τον Μάνο Κατράκη θεωρήθηκε ως εξέχον παράδειγμα της υποκριτικής δεινότητας του ηθοποιού. Το λιτό παίξιμο καθιστά την παρουσία του, η οποία κυριαρχεί στον χώρο ακόμη περισσότερο, εντυπωσιακή.

«Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο» | Θέατρο Μπροντγουαίη

Την χειμερινή περίοδο 1978-79 ο θίασος του Ε.Λ.Θ. ανεβάζει το «Ντα» (Χιού Λέοναρντ), σε σκηνοθεσία Τάκη Μουζενίδη και μετάφραση Παύλου Μάτεσι. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα έργα της εποχής, το οποίο είχε γνωρίσει τεράστια επιτυχία στο εξωτερικό. Η μεγαλύτερη εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία στην ιστορία του Ελληνικού Λαϊκού Θιάσου, με τον Μάνο Κατράκη να υποδύεται τον Da (πατέρα), δίνοντας μια από τις θρυλικότερες ερμηνείες της καριέρας του.