Φάρος της Αλεξάνδρειας: Όταν μία φυσική καταστροφή εξαφάνισε ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου

Στις 8 Αυγούστου του 1303, ένας φοβερός σεισμός έπληξε την Αλεξάνδρεια, και συγκεκριμένα το μικρό νησάκι Φάρος, στο οποίο δέσποζε ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου, ο Φάρος της Αλεξάνδρειας.

Ο Φάρος της Αλεξάνδρειας ολοκληρώθηκε τον 3^ο αιώνα π.Χ. από τον Αιγύπτιο βασιλιά Πτολεμαίο τον Β’ και ανακηρύχτηκε ως ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου λόγω του ύψους του, το οποίο ξεπερνούσε τα 100 μέτρα.

Σχέδιο του Φάρου της Αλεξάνδρειας από τον Γερμανό αρχαιολόγο Prof. H. Thiersch, 1909. Photo Credits: Wikimedia Commons

Για πολλούς αιώνες, το πιο ψηλό ανθρώπινο κατασκεύασμα της ιστορίας, καλωσόριζε τους ναυτικούς στο λιμάνι του νησιού Φάρος. Το νησί αυτό βρισκόταν στην πιο δυτική πλευρά του Δέλτα του Νείλου και εξαιτίας των φουρτουνών του, πριν χτιστεί ο Φάρος σημειώνονταν αρκετά ατυχήματα στο νησί. Ο Πτολεμαίος Α’, διοικητής της Αιγύπτου και διάδοχος του Μέγα Αλεξάνδρου στην βασιλεία της Αλεξάνδρειας, είχε συνειδητοποιήσει πως η λύση σε αυτό το πρόβλημα ήταν ένα ψηλό κτίριο, το οποίο θα προειδοποιούσε τους ναυτικούς και θα μείωνε αυτά τα ατυχήματα.

Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Πτολεμαίος ανέλαβε τα ηνία της Αλεξάνδρειας, ξεκινώντας τη θρυλική δυναστεία των Πτολεμαίων, η οποία έληξε το 30 π.Χ. με τον θάνατο της Κλεοπάτρας. Κατά τη διάρκεια αυτής της δυναστείας, η Αλεξάνδρεια κυριαρχούσε σε όλους τους τομείς, με τον Φάρο της Αλεξάνδρειας να αποτελεί σύμβολο κοινωνικής, οικονομικής και πολιτισμικής υπεροχής.

Το νησί Φάρος ήταν ένα από τα πιο σημαντικά λιμάνια της αυτοκρατορίας και γρήγορα ο Πτολεμαίος έβαλε σε εφαρμογή το σχέδιο του, για το κτίσμα που θα βοηθούσε τους ναυτικούς να πλησιάσουν το λιμάνι με ασφάλεια. Ο Φάρος της Αλεξάνδρειας, όπως ονομάστηκε προς τιμήν του νησιού στο οποίο βρισκόταν, χρειάστηκε 12 χρόνια και περίπου 3 εκατομμύρια, σε σημερινά ευρώ, για να ολοκληρωθεί, και τα εγκαίνια του έγιναν το 279 π.Χ., από τον γιο και διάδοχο του Πτολεμαίου, τον Πτολεμαίο Β’.

Photo Credits: Wikimedia Commons

Ο Φάρος της Αλεξάνδρειας ξετυλίγεται μπροστά μας μόνο από ιστορικές μαρτυρίες και από τη φαντασία των ανθρώπων που τον αποτύπωσαν στο χαρτί, μιας και τα απομεινάρια του βρίσκονται ακόμα στον βυθό της Αλεξάνδρειας.

Σύμφωνα με μαρτυρίες συνεπώς, το εμβληματικό αυτό χτίσμα ξεπερνούσε τα 100 μέτρα και στην κορυφή του είχε ένα επιβλητικό άγαλμα του Ποσειδώνα, ύψους 7 μέτρων. Αυτή η πληροφορία αποτελεί στην πραγματικότητα απλώς μία εικασία, καθώς το άγαλμα αυτό δεν έχει βρεθεί. Παρόλα αυτά, σε δύο νομίσματα του 2ου αιώνα μ.Χ., απεικονίζεται ο Φάρος της Αλεξάνδρειας με την κορυφή του να κοσμεί το άγαλμα του Ποσειδώνα, δίνοντας βάση σε αυτή την εικασία.

Περισσότερα στοιχεία για τον Φάρο μας χαρίζουν οι αραβικές μαρτυρίες, οι οποίες περιγράφουν έναν επιβλητικό τριώροφο φάρο, αλλά και κάποια στοιχεία από τις αρχαιολογικές έρευνες του 1994, όπου έξι Γάλλοι και έξι Αιγύπτιοι δύτες ανακάλυψαν κάποια από τα θαυμαστά ερείπια του Φάρου.

Ο Φάρος της Αλεξάνδρειας διατηρούσε ένα μαρμάρινο ισόγειο με τετράγωνη κάτοψη, ενώ ο πρώτος όροφος είχε οκτάγωνη κάτοψη και ο δεύτερος κυκλική. Το ισόγειο του κτιρίου είχε πολλά παράθυρα και περιλάμβανε 300 περίπου δωμάτια για τους εργαζόμενούς του, καθώς και αποθήκες για τα ξύλα που χρειάζονταν για την χαρακτηριστική φωτιά του φάρου.

Ο Φάρος στην Αλεξάνδρεια, Σλαβαντόρ Νταλί, 1954. Photo Credits: Wikimedia Commons/Fundació Gala-Salvador Dalí

Όπως απεικονίζουν και οι περισσότεροι πίνακες που είναι αφιερωμένοι στον Φάρο, την ημέρα το κτίσμα ξεχώριζε από τον καπνό του και το βράδυ από την έντονη και άσβεστη φλόγα του. Σύμφωνα με έναν θρύλο, αν κάποιος κοίταζε από το κάτοπτρο του φάρου, θα έβλεπε πλοία που έπλεαν χιλιάδες ναυτικά μίλια μακριά, τα οποία δεν φαίνονταν με γυμνό μάτι. Ένας άλλος θρύλος, υποστηρίζει πως το κάτοπτρο το είχε σχεδιάσει ο Αρχιμήδης, έτσι ώστε να μπορεί να συγκεντρώσει τις αχτίδες του ήλιου και να κάψει τα εχθρικά πλοία.

O Φάρος της Αλεξάνδρειας όμως δεν έμεινε μόνο σε αυτές τις καινοτομίες. Φιλοξενούσε δεκάδες πρωτοποριακά μηχανήματα, ενώ το εμβληματικό άγαλμα του Ποσειδώνα που αναφέραμε, φαίνεται πως δεν είχε μόνο διακοσμητικό χαρακτήρα. Το άγαλμα έφερε έναν πολύπλοκο μηχανισμό, που του επέτρεπε να περιστρέφεται και να ανεβοκατεβάζει το χέρι του, δείχνοντας στους ναυτικούς τη θέση του ήλιου, μέρα-νύχτα.

Σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες, το πελώριο αυτό άγαλμα περιτριγυρίζονταν από τρία αγάλματα που απεικόνιζαν τον Τρίτωνα, τον γιο του Ποσειδώνα. Το ένα από αυτά τα αγάλματα ανακοίνωνε τις ώρες της ημέρας, ένα άλλο, με ήχους σάλπιγγας, βοηθούσε τα πλοία να προσεγγίσουν το λιμάνι σε περίπτωση ομίχλης, ενώ το τρίτο προειδοποιούσε τους κατοίκους με έναν δυνατό συναγερμό, σε περίπτωση εχθρικής εισβολής.

Ο Φάρος της Αλεξάνδρειας, Φίλιπ Γκέιλ, 1572. Photo Credits: Wikimedia Commons

Ο μεγαλύτερος εχθρός του Φάρου της Αλεξάνδρειας ήταν η ίδια η φύση, και συγκεκριμένα η «απροειδοποίητη οργή» του Εγκέλαδου. Τέσσερις φορές έπληξε τον Φάρο το τρομερό «μένος» του Εγκέλαδου, όμως η τρίτη και η τέταρτη σεισμική δόνηση που σημειώθηκαν στο νησί τον 14ο αιώνα μ.Χ., αποδείχθηκαν μοιραίες.

Σύμφωνα με έναν ακόμα θρύλο, ο οποίος αναγράφεται σε ένα χειρόγραφο του 10ου αιώνα, λίγο πριν την μεγάλη και οριστική καταστροφή του Φάρου, μία συνωμοσία ήταν αυτή που υπέγραψε το τέλος του μοναδικού αυτού κτίσματος. Τον 8ο αιώνα, την εποχή του χαλίφη Abd al-Malik ibn Marwan, τον Φάρο επισκέφτηκε ένα Βυζαντινός ευνούχος, ο οποίος κερδίζοντας την εμπιστοσύνη των υπευθύνων, εξασφάλισε άδεια για να περιηγείται ελεύθερα στον Φάρο.

Εκείνος, ψάχνοντας στην πραγματικότητα για τον θησαυρό, που σύμφωνα με έναν μύθο υπήρχε στον Φάρο, άρχισε να σκάβει, ταλαιπωρώντας τα θεμέλια του κτίσματος. Έτσι, σύμφωνα πάντα με τον θρύλο, όταν οι σεισμοί άρχισαν να πλήττουν την περιοχή, ο Φάρος της Αλεξάνδρειας ήταν ήδη ταλαιπωρημένος και κάθε φορά ερχόταν πιο κοντά στην ολική καταστροφή του.

Η πρώτη ισχυρή σεισμική δόνηση που έπληξε τον Φάρο σημειώθηκε το 951 π.Χ. και η δεύτερη το 956 π.Χ. Οι πρώτοι δύο σεισμοί είχαν προκληθεί από το ρήγμα της Ερυθράς Θάλασσας και ήταν αυτοί που προκάλεσαν την κατάρρευση του υψηλότερου μέρους του Φάρου. Όμως, η πιο ισχυρή από όλες έμελλε να σημειωθεί στις 8 Αυγούστου του 1303 μ.Χ., όταν ο Φάρος της Αλεξάνδρειας έχασε μια για πάντα τη φλόγα, η οποία τον κρατούσε για 16 αιώνες ζωντανό.

Εκείνο το καλοκαίρι, 719 χρόνια πριν, ένας ακόμα σεισμός έκανε ένα από τα ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου να μετράει αντίστροφα μέχρι την οριστική καταστροφή του, η οποία ήρθε 20 χρόνια μετά. Ο σεισμός αυτός προερχόταν από την Κρήτη και ταρακούνησε τον Φάρο της Αλεξάνδρειας συθέμελα, θέτοντάς τον εκτός λειτουργίας. Τα λίγα απομεινάρια του κτίσματος χάθηκαν με τον τελευταίο σεισμό του 1323.

Η βάση του χτίσματος αξιοποιήθηκε το 1477 μ.Χ. από τον 18^ο Σουλτάνο της Αιγύπτου, Qaitbay, για την κατασκευή του ομώνυμού του μεσαιωνικού οχυρού. Το οχυρό διατηρείται μέχρι και σήμερα, στην θέση που για αιώνες δέσποζε ένα από τα πιο θρυλικά θαύματα του κόσμου, ο Φάρος της Αλεξάνδρειας.