Σαλβαδόρ Νταλί: Τα αμφιλεγόμενα έργα του πιο διάσημου σουρεαλιστή
Σαν σήμερα γεννήθηκε ο πιο διάσημος εκπρόσωπος του σουρεαλισμού, ο Σαλβαδόρ Νταλί, κι εμείς ρίχνουμε μια ματιά στις πιο αμφιλεγόμενες στιγμές της ζωής του, αλλά και στα έργα του.
Ο Σαλβαδόρ Νταλί, που γεννήθηκε σαν σήμερα το 1904, είναι ίσως ο πιο διάσημος και σημαντικός ζωγράφος του 20ου αιώνα. Με την τέχνη του άλλαξε για πάντα το πρόσωπο της σύγχρονης τέχνης, ενώ με τις πρωτοποριακές ιδέες του έκανε το κίνημα του σουρεαλισμού διάσημο σε όλο τον κόσμο.
Με μία καλλιτεχνική πορεία που διήρκησε πάνω από 6 δεκαετίες και αμέτρητα έργα τέχνης, δεν είναι τυχαίο που μέχρι σήμερα ασκεί εμφανή επιρροή στην σύγχρονη τέχνη. Μέχρι και το τέλος της ζωής του το 1989, είχε δημιουργήσει μία ασύγκριτη κληρονομιά, που δεν περιλαμβάνει μόνο τους διάσημους σουρεαλιστικούς του πίνακες, αλλά και γλυπτά, φωτογραφίες, κινηματογραφικές ταινίες και πολλά άλλα.
Aυτοπροσωπογραφία, Σαλβαδόρ Νταλί, 1972
Παρ’ όλ’ αυτά, στην εποχή του, ο Ισπανός καλλιτέχνης δεν ήταν τόσο αποδεκτός από την καλλιτεχνική κοινότητα, λόγω της εκκεντρικής και συχνά προκλητικής προσωπικότητάς του, ενώ συχνά οι δηλώσεις και τα έργα του προκαλούσαν αντιδράσεις ακόμα και από τους πιο πρωτοποριακούς.
Από την αρχή της πορείας του, ο Νταλί είχε συνειδητοποιήσει το μεγαλείο της καλλιτεχνικής του ευφυίας. Έτσι, υποτιμούσε τους καθηγητές του στη Σχολή Καλών Τεχνών που φοιτούσε, με αποτέλεσμα μάλιστα να αποβληθεί δύο φορές.
Παράλληλα, όσο μεγάλωνε, τόσο πιο προκλητικές δηλώσεις έκανε. Κανείς δεν ξέρει ακόμα αν εννοούσε όσα δήλωνε, ή αν όλα γίνονταν στο πλαίσιο ενός “πειράματος”, ώστε να προκαλέσει αντιδράσεις. Αυτό που ξέρουμε όμως, είναι ότι από την δεκαετία του ’30, οι φιλελεύθερες ιδέες που κάποτε μοιραζόταν με τον αγαπημένο του φίλο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα φάνηκαν να αντικαθίστανται από προκλητικές δηλώσεις περί θαυμασμού του Χίτλερ, αλλά και του δικτάτορα της Ισπανίας, Φράνκο.
Μάλιστα, ο θεμελιωτής του υπερρεαλισμού, συγγραφέας και ποιητής Αντρέ Μπρετόν με τη σύμφωνη γνώμη των περισσότερων εκπροσώπων του κινήματος, καταδίκασε τον Νταλί και στη συνέχεια τον διέγραψε από το σουρεαλιστικό κίνημα! Αυτό φυσικά δεν σταμάτησε τον Ισπανό καλλιτέχνη, ο οποίος δήλωνε (τη διάσημη πλέον φράση του): «Η μόνη διαφορά μου από τους Σουρεαλιστές, είναι πως εγώ είμαι Σουρεαλιστής».
Ο Νταλί με τη σύζυγό του, Γκαλά.
Φυσικά, οι αντιπαραθέσεις του με τον πνευματικό κόσμο δεν περιορίζονταν μόνο μέσα στο κίνημα του υπερρεαλισμού. Ο Τζορτζ Όργουελ είχε δηλώσει ανοιχτά την απέχθεια του για τον καλλιτέχνη, παρ’ όλο που φυσικά αναγνώριζε το «αναμφισβήτητο ξεχωριστό του ταλέντο».
Σαν να μην έφταναν οι καλλιτεχνικές και πολιτικές του διαμάχες με τους συναδέλφους του, εντάσεις προκαλούσε και η προσωπική του ζωή. Ο μεγάλος του έρωτας και σύντροφός του Γκαλά ήταν σύζυγος του Πωλ Ελυάρ, του διάσημου ποιητή και φίλου του Σαλβαντόρ Νταλί. Την ίδια χρονιά που ο Ισπανός καλλιτέχνης επισκέφτηκε τον Γάλλο ποιητή, για να ζωγραφίσει το διάσημο «Πορτρέτο του Πωλ Ελυάρ», ήταν και η χρονιά που ερωτεύτηκε τη σύζυγό του.
Οι πιο αμφιλεγόμενοι πίνακες του Πορτρέτο του Πωλ Ελυάρ (1929)
Το πορτρέτο του Πωλ Ελυάρ σίγουρα δεν είναι ούτε ο πιο αμφιλεγόμενος, ούτε ο πιο πρωτοποριακός πίνακας που έχει ποτέ δημιουργήσει ο Νταλί. Είναι, όμως, άξιο σχολιασμού το γεγονός ότι ο Ισπανός ζωγράφος την ίδια χρονιά με τη δημιουργία αυτού του πίνακα ερωτεύτηκε και στη συνέχεια παντρεύτηκε την πρώην γυναίκα του Πωλ Ελυάρ, παρ’ όλο που ήταν ένας πολύ καλός του φίλος.
Christ of Saint John of the Cross (1951)
Ακόμα και οι μεγαλύτεροι θαυμαστές του Νταλί δεν γνωρίζουν πόσο αμφιλεγόμενος είναι αυτός ο πίνακας. Το 1952, η Πόλη της Γλασκώβης αγόρασε αυτόν τον πίνακα, έναν μόλις χρόνο μετά την ολοκλήρωση του από τον Νταλί. Μπορεί αυτή τη στιγμή να είναι το “διαμάντι” του μουσείου Kelvingrove της πόλης, όταν όμως είχε ανακοίνωθεί η πώληση του, οι θρησκευόμενοι κάτοικοι της Γλασκώβης είχαν εξαγριωθεί. Μάλιστα, ο πίνακας είχε σχεδόν καταστραφεί δύο φορές. Βάνδαλοι φανατικοί έχουν αποπειραθεί να το καταστρέψουν το 1961, αλλά και το 1980. Ευτυχώς δεν τα κατάφεραν.
Αυτός ο ασυνήθιστος για τον Νταλί πίνακας αφορά μια πολύ σημαντική ιστορία στη ζωή του καλλιτέχνη, την σχέση του με τον αδερφό του. Το πρόσωπο που απεικονίζεται λέγεται ότι ανήκει στον αδερφό του Νταλί, που πέθανε όταν ήταν μόλις 3 ετών. Ο ίδιος ο Νταλί υποστήριζε πως οι γονείς του τον θεωρούσαν μετενσάρκωση του αδερφού του, γι’ αυτό και του έδωσαν το ίδιο όνομα. Έτσι, από μικρή ηλικία προσπαθούσε να συμπεριφέρεται εκκεντρικά, ώστε να αποδείξει την διαφορετικότητα του. Βέβαια, μετά από πολλά χρόνια άρχισε να υπονοεί ότι και ο ίδιος πίστευε πως μπορεί να ήταν η μετενσάρκωση του αδερφού του.
Equestrian Portrait of Carmen Martínez-Bordiú (1972)
Το 1972 λίγα χρόνια πριν τον θάνατο του Ισπανού δικτάτορα, ο Νταλί προκάλεσε για ακόμη μια φορά αντιδράσεις όταν ζωγράφισε αυτό το πορτρέτο. Στην εικόνα, πάνω στο άλογο, βρίσκεται η εγγονή του Φράνκο, Carmen Martínez-Bordiú. Μάλιστα, ο πίνακας αυτός αποτελούσε δώρο γάμου του ξαδέρφου του Βασιλιά Χουάν Κάρλος.
Μπορεί με μία πρώτη ματιά αυτός ο πίνακας να μην φαίνεται καθόλου προκλητικός. Σύμφωνα, όμως, με τον κριτικό τέχνης Robin Adèle Greeley, ο Νταλί στην αρχή είχε ζωγραφίσει μια σβάστικα στο περιβραχιόνιο της νοσοκόμας της εικόνας. Μάλιστα, αυτό προκάλεσε την πρώτη αντίδραση του Μπρετόν, ο οποίος τον απείλησε με τη διαγραφή του -κάτι που τελικά έγινε λίγα χρόνια αργότερα. Τελικά, οι συνάδελφοι του σουρρεαλιστές τον πίεσαν να σβήσει το ναζιστικό σύμβολο, παρ’ όλο που ο ίδιος ο Νταλί ισχυριζόταν ότι αυτοί οι πίνακες “ανατρέπουν τον φασισμό”.
The Enigma of Hitler (1939)
Το 1939, όταν ο Ισπανικός Εμφύλιος τελείωσε και ο Φράνκο ανέβηκε στην εξουσία, και ξεκίνησε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Νταλί δημιούργησε ίσως τον πιο αμφιλεγόμενο και προκλητικό πίνακα που είχε ποτέ κάνει. Το “Αίνιγμα του Χίτλερ” είναι γεμάτο σουρεαλιστικές εικόνες: Ένα τεράστιο πιάτο με μία μικροσκοπική φωτογραφία του δικτάτορα, ένα τεράστιο μαύρο τηλέφωνο και όλα αυτά σε ένα ζοφερό περιβάλλον. Άλλοι ισχυρίζονται ότι ο καλλιτέχνης μιλά για την ρητορική ικανότητα του Χίτλερ και τη ζοφερότητα του επερχόμενου πολέμου, άλλοι ότι αυτός ο πίνακας αποτελεί έναν έμμεσο τρόπο να υμνήσει τον δικτάτορα. Ο ίδιος καλλιτέχνης δεν απάντησε ποτέ. Είχε μιλήσει όμως για τα “όνειρα” που είχε συχνά με τον Χίτλερ.
Δεν θα μάθουμε ποτέ σίγουρα, αν ο Σαλβαδόρ Νταλί ήταν μια παρεξηγημένη ιδιοφυία, ή αν προκαλούσε επίτηδες αντιδράσεις ως μέρος της εκκεντρικότητας του. Αυτό που ξέρουμε σίγουρα είναι πως ήταν ένας πρωτοπόρος καλλιτέχνης, που με την τέχνη του αποτύπωσε την ιστορία του 20ού αιώνα και άλλαξε το πρόσωπο της τέχνης για πάντα.
