Weather engines: Όταν η τέχνη μιλάει για τον καιρό και την προστασία της φύσης

Μια απότομη κλιματική μεταβολή εξαλείφει την ανθρωπότητα από τον πλανήτη. Ποια θα ήταν η θέα από το παράθυρο ενός ερειπωμένου κτηρίου; Η βλάστηση έχει καταλάβει τα πάντα και μέσα από τα βρεγμένα φυλλώματα, μια αλεπού προβάλλει, κυνηγώντας μια κότα: Η άγρια φύση έχει επανακατοικήσει την πόλη. Κάπως έτσι, φαντάζονται την επόμενη μέρα της καταστροφής – χωρίς τον άνθρωπο – το δημιουργικό γραφείο των Superflux δημιουργώντας το 20λεπτο animation φιλμάκι «Refuge for Resurgence». Το έργο τους, που οραματίζεται ένα νέο τρόπο (και τόπο) κατοίκησης, είναι ένα από τα 24 έργα σύγχρονης τέχνης στην νέα έκθεση της Στέγης, «Weather Engines».

Ένα πολύσημο εικαστικό project που, όπως τονίζει και ο εκτελεστικός διευθυντής του οργανισμού Χρήστος Καρράς, «τοποθετεί τους καλλιτέχνες μέσα στα εργαστήρια των επιστημόνων και τους επιστήμονες σε καλλιτεχνικά ατελιέ». Έργα τέχνης που δεν διερωτώνται απλώς «τι καιρό θα κάνει σήμερα;» αλλά αναγνωρίζουν στις καιρικές συνθήκες μια σειρά από μηχανές διατήρησης της ζωής, όπως την ξέρουμε (ή την ξέραμε) μέχρι σήμερα.

Το έργο «Carbon Topologies» από τους Manifest Data Lab.

Έχοντας μπει βίαια στην τροχιά της κλιματικής κρίσης, 29 καλλιτέχνες από την Ελλάδα και τον κόσμο αναζητούν τη σύζευξη μιας ποιητικής και επιστημονικής διαλέκτου, προκειμένου να επικοινωνήσουν με τα καιρικά φαινόμενα, τον αντίκτυπο τους στο περιβάλλον και την ανάγκη να εφαρμοστεί μια κλιματική δικαιοσύνη για το καλό όλων μας.

Κατεβαίνοντας στο -1 της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση – εκεί όπου φιλοξενείται ένα μεγάλο μέρος της έκθεσης καθώς στο «Weather Enignes» συμπράττει με το Αστεροσκοπείο Αθηνών – τα ίχνη της ανθρώπινης παρέμβασης στον πλανήτη είναι παντού: Από τα υδάτινα σπήλαια της Κρήτης και την ευρύτερη λεκάνη της Μεσογείου, στην κοιλάδα του ποταμού Ροδανού στη Γαλλία, στην Κίνα, τη Νέα Ζηλανδία και στη Λατινική Αμερική, έως την πόλη του Μεξικού και τις Κολομβιανές Άνδεις. Το «Weather Engines» (σε επιμέλεια της Δάφνης Δραγώνα και του Jussi Parikka) λειτουργεί άθελα του ως μια μετα-λυρική χαρτογράφηση της τρέχουσας κλιματικής δυστοπίας.

Στη σκιά του Αστεροσκοπείου Αθηνών, το έργο της Πάκυ Βλασοπούλου.

Στο έργο του Thomas Wrede, βλέπουμε την συρρίκνωση του διάσημου αλπικού παγετώνα του ποταμού Ροδανού κατά την τελευταία δεκαετία και την απέλπιδα προσπάθεια μιας οικογένειας να επιβραδύνει το λιώσιμο του πάγου καλύπτοντας το με ένα λευκό σκέπαστρο – που ωστόσο περιλαμβάνει πλαστικό στη σύνθεση του. Το πολυμελές Manifest Data Lab αφομοιώνει σε μια υδρόγειο τα στατιστικά των εκπομπών αερίων διοξειδίου του άνθρακα, κατασκευάζοντας μια αδιαμφισβήτητη μαρτυρία: Το Βόρειο Ημισφαίριο και κυρίως η Δύση ευθύνονται για την μόλυνση του πλανήτη. Το έργο τους λέγεται «Carbon Topologies».

Σ’ ένα περίεργο μωσαϊκό με τίτλο «Benthic Terrazzo» όπου διακρίνονται κομμάτια από τσατσάρες και πλαστικά καπάκια, συμπυκνώνεται το μείζον πρόβλημα της πλαστικής μόλυνσης στα σπήλαια των Χανίων της Κρήτης. Σε συνεργασία με τον θαλάσσιο βιολόγο Μάρκο Διγενή, το καλλιτεχνικό δίδυμο Hypercomf ενσωματώνει στη βενετσιάνικη τεχνική του terrazzo τους πλαστικούς ρύπους που συνέλεξε από παραλίες του νησιού.

«Benthic Terrazzo» από τους Hypercomf.

Η Λητώ Κάττου κατασκευάζει μορφές από αλουμίνιο, όπου όλες σηκώνουν το φορτίο της φωτιάς. Τα ανθρωπόμορφα «Bodies X-XV» αφηγούνται ιστορίες δασικών πυρκαγιών, σχολιάζοντας το ολοένα θερμότερο κλίμα της Μεσογείου. Για την Sybille Neumeyer – όπως και για τους εντομολόγους – η συμπεριφορά των εντόμων είναι δείκτες μεταβολής του κλίματος, ως πολύ πιο ευαίσθητοι οργανισμοί στις νέες κλιματικές συνθήκες.

Μελετώντας τις λιμπελούλες της Κίνας, η Neumeyer και οι επιστήμονες έχουν τους τέλειους παρατηρητές και συνάμα δασκάλους για τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στο σώμα της πανίδας. Το έργο ονομάζεται «Souvenirs entomologiques».

Η καταδυνάστευση του Αμαζονίου στο «Rio Arriba».

Ο Matthias Fritsch φτιάχνει μια ένα εξελισσόμενο γλυπτό από μανιτάρια που τρέφονται από οργανική ύλη στο «Micelium Garden». Το σύντομο ταινιάκι του Felipe Castelblanco «Rio Arriba» θα μπορούσε να αποτελεί ένα από τα πολλά υλικά ακτιβισμού που καταγράφει την απέλπιδη αντίσταση των ιθαγενών ενάντια στην εκμετάλλευση του ποταμού Πουτουμάγιο στον Αμαζονίου από τις αδίστακτες πολυεθνικές που αλλάζει τρομακτικά τις κλιματικές ισορροπίες στο τοπικό οικοσύστημα.

Είναι αρκετά τα ενδιαφέροντα έργα που στο υπερμέγεθες black box του -1 της Στέγης σε βάζουν σε μια λούπα παρατήρησης και στοχασμού ενός επικίνδυνου παρόντος και ενός ακόμα πιο δυσοίωνου μέλλοντος. «Σε μια περίοδο που ο καιρός ορίζεται από τις ανθρώπινες μεταβολές, κάθε καιρός είναι τεχνητός. Αν όμως ο καιρός όντως δημιουργείται, τότε αυτό σημαίνει πως υπάρχει ακόμα η δυνατότητα να αγωνιστούμε, για τον καιρό και το κλίμα που θέλουμε να έχουμε στη ζωή μας» τονίζουν ενθαρρυντικά οι επιμελητές της έκθεσης.

Οι «Αερογράφοι του Ζήση Κοτιώνη δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν χωρίς τη ροδακινιά και τον αέρα που φυσά στο λόφο των Νυμφών.

Με κατεύθυνση τον λόφο των Νυμφών εκεί όπου βρίσκεται το Αστεροσκοπείο Αθηνών – αλλά και το υπόλοιπο μισό της έκθεσης – η υγρασία και ο σκεπασμένος από, αφρικανική σκόνη, αττικός ουρανός σε κάνουν να αναρωτιέσαι αν η πόλη είναι ένα weather engine τη στιγμή που μιλάμε. Το περίγραμμα της Ακρόπολης μοιάζει εξίσου θολό, κάτι που σε σε καλεί να παρατηρήσεις το «Βαρόμετρο», το έργο του καθηγητή αρχιτεκτονικής Ζήση Κοτιώνη που «μετράει το βάρος του καιρού με την έννοια της χρονικότητας» όπως λέει γλαφυρά ο ίδιος.

Γενικά, οι εγκαταστάσεις και τα έργα που φιλοξενούνται στο Αστεροσκοπείο συνδέονται περισσότερο με τα καιρικά φαινόμενα, όπως ακριβώς και ο ίδιος ο θεσμός, ως το πρώτο, μεταξύ άλλων, ερευνητικό κέντρο της χώρας, για την Μετεωρολογία.

Στην ίδια φιλοσοφία και το έτερο έργο του Κοτιώνη «Αερογράφοι» εγκατεστημένο πάνω σε μια ανθισμένη ροδακινιά που μετακινείται ανάλογα με τη φορά του αέρα. «Είναι ένα έργο – παράσιτο. Για να υπάρξει χρειάζεται τον αέρα και ένα δέντρο» σχολιάζει ο δημιουργός του. Λίγο πιο κάτω, ο Koti K., εμπνευσμένος από τη λειτουργία του μετεωρολογικού κλωβού φτιάχνει μια ηχητική εγκατάσταση με το όνομα «Click ensemble» που μετράει και ερμηνεύει ηχητικά την ώρα αλλά και την υγρασία, τη θερμοκρασία και την ατμοσφαιρική πίεση.

Η ηχητική εγκατάσταση του Koti K. στον προαύλιο χώρο του Αστεροσκοπείου.

Στον υποβλητικό θόλο του Αστεροσκοπείου, κάτω από το μεγαλύτερο και παλαιότερο τηλεσκόπιο της Ελλάδας, βάρους 5.5 τόνων, η εγκατάσταση «The wilding of Mars» μετατρέπει την απορία του Bowie «Is there life on Mars?» σε έργο: Το τηλεσκόπιο μας μεταφέρει σε ένα φανταστικό μέλλον όπου ο Άρης έχει αποικηθεί. Και παρά τις τρομακτικές φιλοδοξίες των ανθρώπων, δεν έχει καταληφθεί από τους ίδιους, αλλά από άγρια είδη φυτών. Μια αποικιοκρατία που ο πολύπαθος πλανήτης της Γης δεν έχει γνωρίσει προς ώρας.

Και τα οκτώ έργα που βρίσκονται στον μαγικό προαύλιο χώρο του Αστεροσκοπείου και στις κτηριακές εγκαταστάσεις του – ακόμα και στην βιβλιοθήκη όπου φιλοξενούνται σπάνιες εκδόσεις – συνυπάρχουν με όργανα μελέτης δύο αιώνων της ατμόσφαιρας και του περιβάλλοντος. Ανάμεσα τους, και το πιστό αντίγραφο του περίφημου «Μηχανισμού των Αντικυθήρων», ο αρχαίος υπολογιστής που ερευνούσε τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων – άρα και του χρόνου και, με μια έννοια, του καιρού.

Tα ανθρωπόμορφα «Bodies X-XV» της Λητώς Κάττου.

Η έκθεση «Weather Engines» που θα διαρκέσει μέχρι τα μέσα Μάϊου (15/5) προλογίστηκε, το περασμένο τριήμερο από ένα ολόκληρο συνέδριο με ομιλίες, workshops, περφόρμανς για τις επιπτώσεις των καιρικών μεταβολών και την κλιματική δικαιοσύνη. Βάζοντας γλαφυρά τη Στέγη, στο κέντρο των πολιτιστικών οργανισμών που διεγείρουν την κουλτούρα αφύπνισης για την κλιματική κρίση και εισάγουν την έννοια του κλιματικού πολιτισμού.