Φράνσις Μπέικον: Ο ανθρώπινος πόνος στο έργο του αινιγματικού ζωγράφου

Στις 28 Οκτωβρίου του 1909 γεννήθηκε στο Δουβλίνο της Ιρλανδίας ο Φράνσις Μπέικον, μία καλλιτεχνική μορφή που λίγα χρόνια αργότερα θα λάμβανε μεγάλη αναγνώριση αλλά και ακόμα μεγαλύτερη κριτική, για τα έργα του, τα οποία δεν δίσταζαν να απεικονίζουν την σκληρή αλήθεια του ανθρώπινου πόνου.

Ο δικός του πόνος ξεκίνησε στα 16 του χρόνια, όταν ο πατέρας του δεν μπόρεσε να αποδεχτεί τις σεξουαλικές του προτιμήσεις και τον έδιωξε από το σπίτι. Μετά από αυτό το δύσκολο συμβάν στην ζωή του, ο νεαρός Φράνσις άρχισε να βρίσκει διέξοδο από τον πόνο του στο ποτό και τον τζόγο, συνήθειες που συχνά τον έβαζαν σε μπελάδες.

Ζωγραφική δεν σπούδασε ποτέ, ούτε τον δίδαξε κανένας. Ο αυτοδίδακτος ζωγράφος θαύμαζε απόλυτα τον Βελάθκεθ, τον Μιχαήλ Άγγελο, τον Ρέμπραντ, τον Βαν Γκογκ, τον Τζιακομέτι και τον Λούσιαν Φρόιντ. Όμως οι επιρροές του αυτές, σε μικρό βαθμό κατεύθυναν το έργο του. Είχε την δική του οπτική, τις δικές του ερμηνείες και σίγουρα την δική του τολμηρή άποψη στα γεγονότα της εποχής του.

Και το έργο του δεν σιώπησε ποτέ, ακόμα και όταν τον έκριναν για την αλήθεια του. “Δημιουργώ εικόνες που είναι συμπυκνώσεις της πραγματικότητας” έλεγε συχνά και αυτή ήταν η αλήθεια του. Εικόνες ωμές, αρκετά ρεαλιστικές για τα δεδομένα κάποιων. Και αυτός ο ωμός ρεαλισμός σε συνδυασμό με τον αφαιρετικό κυβισμό του ενοχλούσε το βλέμμα αρκετών επικριτών του, που μιλούσαν για το βίαιο πινέλο του ζωγράφου.

Τα μακάβρια πορτρέτα του Φράνσις Μπέικον εκφράζουν τις ανησυχίες της μεταπολεμικής Ευρώπης αλλά και τους προσωπικούς δαίμονες του καλλιτέχνη. Ο Μπέικον ζωγράφισε αφηρημένα πρόσωπα να ουρλιάζουν και σταυρούς σε μέρη που εύκολα προκαλούν κλειστοφοβία. Η προσέγγιση του αυτή της ανθρώπινης συμφοράς, γινόταν αρκετά δυσοίωνη και μετέφραζε το συναίσθημα των ανθρώπων που πλέον δεν μπορούν να κρύψουν τον πόνο τους και ξεσπούν.

Ξεκινώντας από τα μέσα της δεκαετίας του 1930, ο Μπέικον λαμβάνει σημαντική αναγνώριση και αρχίζει να εκθέτει τα έργα του τακτικά στη Νέα Υόρκη, το Παρίσι, το Λονδίνο, το Βερολίνο και τη Μόσχα. Σήμερα, οι πίνακες του φιλοξενούνται κυρίως στην γκαλερί Tate και στο Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης.

Μετά τον θάνατό του στις 28 Απριλίου του 1992, η φήμη του αινιγματικού ζωγράφου αρχίζει αυξάνεται σταθερά και τα έργα του είναι πλέον από τα πιο αναγνωρισμένα, ακριβά και περιζήτητα στην αγορά τέχνης. Το γκροτέσκο των έργων του και η έντονη συναισθηματική τους φόρτιση, τα κατατάσσουν σήμερα ανάμεσα στους πιο ακριβούς πίνακες, οι οποίοι σημειώνουν τιμές ρεκόρ στις δημοπρασίες.

Τα πέντε καλύτερα έργα του που ακολουθούν, μαρτυρούν το ζωγραφικό στυλ του τολμηρού και άκρως αινιγματικού ζωγράφου, που χρησιμοποίησε τον ανθρώπινο πόνο για να μεταφέρει μηνύματα ανθρωπιάς αλλά και βαναυσότητας του πολέμου.

Τρεις Μελέτες των Μορφών στην Βάση της Σταύρωσης, Φράνσις Μπέικον, 1944. Photo Credits: Cea+/Flickr

Ένα από τα κλασικά τρίπτυχα του Φράνσις Μπέικον, το Τρεις Μελέτες των Μορφών στην Βάση μίας Σταύρωσης, εξετάζει λεπτομερώς τους δευτερεύοντες χαρακτήρες που απεικονίζονται στο κάτω μέρος του σταυρού, σε διάφορους θρησκευτικούς πίνακες. Ο Μπέικον μεταφράζει την φαινομενική αγωνία και την αφοσίωσή τους σε τρία παραμορφωμένα τερατώδεις μορφές, παρόμοιες με τις Ερινύες, τις εκδικητικές θεότητες της ελληνικής μυθολογίας. Ακόμα, καθώς ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε κατά την διάρκεια της βίαιης ναζιστικής επέλασης, το τρίπτυχο αυτό αντικατοπτρίζει μία απαισιόδοξη μορφή του κόσμου, η οποία ξεκίνησε μετά το Ολοκαύτωμα και την χρήση των πυρηνικών όπλων.

Ο Πίνακας, Φράνσις Μπέικον, 1946. Photo Credits: Museum of Modern Art New York

Απεικονίζοντας αυτό που το MoMA περιγράφει ως μια «έμμεση αλλά καταδικαστική εικόνα ενός ανώνυμου δημόσιου προσώπου», “Ο Πίνακας”, είναι μια ωμή εκδήλωση της απέχθειας του ζωγράφου στα καταστροφικά γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πάνω από το απειλητικό πρόσωπο της φιγούρας του έργου, βρίσκεται μια μαύρη ομπρέλα, η οποία παραπέμπει στον πρώην πρωθυπουργό της Βρετανίας, Νέβιλ Τσάμπερλεν, ο οποίος συχνά φωτογραφιζόταν με μια ομπρέλα στο χέρι.

Η φιγούρα φορά ένα μαύρο κοστούμι και είναι αρκετά επίσημα ντυμένη για να βρίσκεται μπροστά από την απάνθρωπη εικόνα μίας σφαγμένης αγελάδας. Η χροιά αυτή του θανάτου και η κεντρική μορφή του έργου, συμβολίζουν την βαρβαρότητα που βρίσκεται παντού μασκαρεμένη πίσω από ανθρώπους, τίτλους και αξιώματα.

Μελέτη μετά το Πορτρέτο του Βελάθκεθ για τον Πάπα Ιννοκέντιο Ι’, Φράνσις Μπέικον, 1953. Photo Credits: Libby Rosof/Flickr

Ένας από τους πιο γνωστούς πίνακες του τολμηρού ζωγράφου είναι το Μελέτη μετά το Πορτρέτο του Βελάθκεθ για τον Πάπα Ιννοκέντιο Ι’. Η απεικόνιση του Πάπα από τον Ντιέγκο Βελάσκεθ στα μέσα του 17ου αιώνα χρησίμευσε ως έμπνευση για τον Μπέικον, παρόλο που δεν είχε δει ποτέ το πορτρέτο αυτοπροσώπως. Και εδώ, ο ζωγράφος τονίζει το χάος και τον πόνο, ζωγραφίζοντας τον Πάπα να ουρλιάζει, πιθανώς βλέποντας όλη την βιαιότητα του πολέμου.

Μορφή με Κρέας, Φράνσις Μπέικον, 1954. Photo Credits: Wikimedia Commons

Ένας ακόμη πίνακας του εμπνευσμένος από το Πορτρέτο του Πάπα Ιννοκέντιου Ι’ του Βελάθκεθ, είναι το Μορφή με Κρέας. Αυτός ο πίνακας, από τους συνολικά 50 που φιλοτέχνησε με θέμα το πορτρέτο αυτό του σπουδαίου Ισπανού ζωγράφου, αποτελεί την πιο ανησυχητική από όλες τις απεικονίσεις του Ιννοκέντιου Ι’. Ο Πάπας αποτυπώνεται ως μία φρικιαστική φιγούρα, καθισμένη μπροστά από ένα κουφάρι αγελάδας, το οποίο είναι κομμένο στην μέση. Η μορφή αυτή της νεκρής φύσης, που συχνά επέλεγε να χρησιμοποιεί ο Μπέικον, βρίσκεται εκεί για να μας υπενθυμίσει πως το θάνατο δεν μπορεί να τον αποφύγει κανένας.

Το τρίπτυχο αυτό του Μπείκον που απεικονίζει τον καλό φίλο και συνάδελφό του Λούσιαν Φρόιντ, είναι το δεύτερο που φιλοτεχνεί και το πιο επιτυχημένο. Το ασυνήθιστο σε αυτό το έργο είναι η χρωματική παλέτα του ζωγράφου, ο οποίος συνήθως τόνιζε τα σκοτεινά χρώματα στα έργα του, όμως εδώ βλέπουμε πιο έντονες και ζωντανές αποχρώσεις να πρωτοστατούν. Το 2013, το τρίπτυχο του σημείωσε το ρεκόρ για το πιο ακριβό έργο τέχνης που πουλήθηκε ποτέ σε δημοπρασία στο Christie’s, όταν απέσπασε 142,4 εκατομμύρια δολάρια.