Μίκης Θεοδωράκης: Η ζωή και το έργο του σπουδαιότερου Έλληνα συνθέτη

Σήμερα ο εθνικός μας συνθέτης, Μίκης Θεοδωράκης, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 96 ετών, έχοντας ζήσει μία ζωή γεμάτη. Γεμάτη συγκινήσεις, αγώνες και πάνω απ’ όλα δημιουργίες που σημάδεψαν τις σημαντικότερες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Γεννημένος στις 29 Ιουλίου 1925, ο σπουδαιότερος εν ζωή Έλληνας καλλιτέχνης, αποτύπωσε στις δημιουργίες του τις πιο καθοριστικές περιόδους της χώρας μας από την κατοχή μέχρι και την Μεταπολίτευση, ενώ βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του αγώνα. Σήμερα θυμόμαστε λίγες μόνο από τις σημαντικές στιγμές της ζωής του, οι οποίες καθόρισαν το έργο του -ένα έργο που για τους νεότερους μπορεί να αποτελέσει ίσως το σημαντικότερο μάθημα ιστορίας.

Ήταν Τετάρτη 29 Ιουλίου όταν ο Γιώργης Θεοδωράκης και η Ασπασία Πουλάκη φέρνουν στη ζωή τον Μιχαήλ (Μίκη) Θεοδωράκη. Γεννημένος στη Χίο, αλλά με καταγωγή από Κρήτη και Μικρά Ασία, ο Μίκης Θεοδωράκης θα περάσει τα περισσότερα παιδικά του χρόνια σε διάφορες πόλεις και νησιά της Ελλάδας, όπως η Μυτιλήνη, η Πάτρα, τα Γιάννενα, το Αργοστόλι, η Σύρος, ο Πύργος και κυρίως η Τρίπολη, αφού ο πατέρας του έπαιρνε συχνά μεταθέσεις ως δημόσιος υπάλληλος.

Έναν περίπου χρόνο μετά την εισβολή των κατοχικών δυνάμεων ηλικία μόλις 17 ετών ο Μίκης Θεοδωράκης θα παρουσιάσει στον ναό της Αγίας Βαρβάρας στην Τρίπολη το πρώτο του έργο, την “Κασσιανή”, ένα έργο για τετράφωνη μικτή χορωδία και ορχήστρα, βασισμένο φυσικά στον γνωστό εκκλησιαστικό ύμνο “Το τροπάριο της Κασσιανής”.

Έχοντας ήδη αναπτύξει αντιστασιακή δράση κατά των κατακτητών, συμμετέχει στη μεγάλη διαδήλωση της 25ης Μαρτίου 1943 και συλλαμβάνεται από τις αρχές. Αυτή ήταν η πρώτη -από τις πολλές φορές- που θα συλληφθεί και θα βασανιστεί. Από εκεί διέφυγε στην Αθήνα, όπου οργανώθηκε στην ΕΛΑΣ.

Τα Δεκεμβριανά δεν άργησαν να έρθουν όμως και ο Μίκης Θεοδωράκης  στον 1ο Λόχο του 1ου Τάγματος του Εφεδρικού ΕΛΑΣ, που είχε τη βάση του στην Άνω Νέα Σμύρνη.

Μάνος Χατζιδάκις και Μίκης Θεοδωράκης μετά από χρόνια.

Το 1945 θα ιδρύσει τη χορωδία της ΕΠΟΝ και θα ακούσει για πρώτη φορά όλους τους σπουδαίους συνθέτες της παγκόσμιας κλασικής μουσικής. Την ίδια χρονιά θα γνωρίσει και τον Μάνο Χατζηδάκι, αλλά και τον Βασίλη Ζάννο, για τον οποίο θα γράψει το έργο “Ελεγείο και θρήνος στον Βασίλη Ζάννο”, μετά την εκτέλεση του.

Μετά τα Δεκεμβριανά ο 21χρονος Μίκης Θεοδωράκης ζει στην παρανομία, μέχρι τη σύλληψη του το 1947 και την εξορία του στην Ικαρία, όπου θα βρεθεί ξανά εξόριστος μόλις ένα χρόνο και μία αποτυχημένη απόδραση αργότερα. Λίγο καιρό αργότερα έρχεται και η “μετάθεση” του στο κολαστήριο της Μακρονήσου, όπου βασανίζεται σε σημείο παράλυσης και θανάτου, με αποτέλεσμα να απολυθεί ως ανάπηρος.

Ο Μίκης Θεοδωράκης στο Παρίσι.

Με το τέλος του εμφυλίου αποφοιτά από το Ωδείο με δίπλωμα στην αρμονία και κερδίζει υποτροφία στο Conservatoire του Παρισιού. Εκεί θα σπουδάσει διεύθυνση ορχήστρας και θα “γνωρίσει” όλους τους μεγάλους δημιουργούς της κλασικής και σύγχρονης μουσικής.

Το 1960 ο Μίκης Θεοδωράκης θα επιστρέψει στην Ελλάδα και θα αρχίσει μία από τις πιο δημιουργικές περιόδους του. Με την φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση, θα ηχογραφηθεί ο Επιτάφιος του Γιάννη Ρίτσου, ένα έργο που αποτέλεσε την αφορμή να γεννηθεί ένα καινούριο μουσικό κίνημα που δεν δίσταζε να παντρέψει την ποίηση με το ελληνικό λαϊκό τραγούδι.

Παράλληλα, την ίδια χρονιά, ο Θεοδωράκης τελειώνει το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη, άλλο ένα έργο-ορόσημο στην σύγχρονη ελληνική ποίηση. Παρ’ όλ’ αυτά δεν το κυκλοφορεί αμέσως, καθώς όπως είχε πει “το ελληνικό κοινό δεν ήταν ακόμη ώριμο να το δεχτεί.

Χαρίλαος Φλωράκης, Γιάννης Ρίτσος, Μίκης Θεοδωράκης

Το καλοκαίρι αυτού του έτους συνθέτει τη μουσική για την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Ζορμπάς ο Έλληνας», βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη, με πρωταγωνιστή τον Άντονι Κουίν. Έτσι, γεννιέται το «συρτάκι» και ο Θεοδωράκης γνωρίζει παγκόσμια επιτυχία με ένα έργο που σημάδεψε την σύγχρονη ελληνική μουσική.

Ένα χρόνο αργότερα συνθέτει την Μπαλάντα του Μάουτχαουζεν, βασισμένη στο βιβλίο του Ιάκωβου Καμπανέλλη, δημιουργία που σηματοδοτεί και την πρώτη δισκογραφική συνεργασία με τη Μαρία Φαραντούρη. Παράλληλα, γράφει το τραγούδι “Σωτήρη Πέτρουλα”, για τον 22χρονο φοιτητή που δολοφονήθηκε σε διαδήλωση στην Αθήνα.

Παρ’ όλ’ αυτά, η Χούντα τον θέτει και πάλι στην παρανομία. Συλλαμβάνεται, εξορίζεται και βασανίζεται για ακόμη μια φορά, σε βαθμό που η ζωή του βρίσκεται ξανά σε κίνδυνο. Σπουδαίοι άνθρωποι του πολιτισμού από όλο τον κόσμο (από τον Σοστακόβιτς μέχρι και τον Λώρενς Ολιβιέ) διαμαρτύρονται και πιέζουν για την απελευθέρωσή του.

Παράλληλα, ο Θεοδωράκης βρίσκει τρόπους και μεταβιβάζει τα τραγούδια του στην Μαρία Φαραντούρη και την Μελίνα Μερκούρη, που βρίσκονται στο εξωτερικό.

Η δικτατορία των συνταγματαρχών πέφτει και ο Μίκης Θεοδωράκης πραγματοποιεί την ιστορική συναυλία του στο Στάδιο Καραϊσκάκη, όπου με την  Μαρία Φαραντούρη, παίζει όλα τα απαγορευμένα τραγούδια του, σε μία συναυλία που έμεινε στην ιστορία.

Σε όλες τις μεγάλες στιγμές της ελληνικής ιστορίας, ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν εκεί. Είτε με τη δράση του είτε με τη μουσική του, ο εθνικός μας συνθέτης δεν έμεινε ποτέ αμέτοχος. Σήμερα, πολλές δεκαετίες αργότερα, η χώρα μας βιώνει μια τεράστια απώλεια, το σίγουρο όμως είναι ότι δεν θα τον ξεχάσουμε ποτέ…