ΤΡΙΤΗ
16
ΑΠΡΙΛΙΟΥ
Στην εσοχή ενός πεζοδρόμου, πάνω από την πλατεία Εξαρχείων, διακρίνεται η γκρίζα φιγούρα του. Καθιστός, ξυπόλητος, μέσα σ’ ένα χάος από πλαστικές σακούλες, μασουλάει ράθυμα ένα κρουασάν. Κατάγεται από κάποιο χωριό της Στερεάς Ελλάδας, αλλά η οικογένεια του τον έχει απομακρύνει. Δεν τον θέλουν, λέει, γιατί έχει νευρολογικά προβλήματα και τους ντροπιάζει.
Ο Στέφανος – έτσι τον λένε – κοιτάζει με δυσκολία την Δήμητρα και τη Ρούλα, τις δύο κοινωνικές λειτουργούς του Δήμου Αθηναίων αφού, όπως εξηγεί, έχει και πρόβλημα όρασης. Τρόφιμος ιδρυμάτων στο παρελθόν, ζει εδώ και πέντε μήνες στο δρόμο – τις τελευταίες 15 ημέρες στα Εξάρχεια. Κι ενώ δίνει πρόθυμα πληροφορίες για το ιστορικό του, θυμώνει όταν τον ρωτούν γιατί έχει διακόψει την φαρμακευτική αγωγή του.
«Ένα πείραμα κάνω, παίρνω φάρμακα από τα 20 μου χρόνια και δεν μ’ έχουν βοηθήσει» αντιτείνει. Τώρα, στο χέρι του κρατάει τα στοιχεία των υποδομών του δήμου που μπορούν να του προσφέρουν στέγαση και ιατρική παρακολούθηση. Αν και δείχνει να ενδιαφέρεται, είναι άγνωστο αν το χαρτί θα καταλήξει στο σωρό των σκουπιδιών που τον περιτριγυρίζουν. Γι’ αυτό και οι κοινωνικές λειτουργοί είναι αποφασισμένες να επιστρέψουν στο σημείο.
Συνήθεις εικόνες γύρω από την πλατεία των Εξαρχείων.
Σκοτεινιάζει. Η απογευματινή βάρδια street working του ΚΥΑΔΑ(Κέντρο Υποστήριξης και Αλληλεγγύης του Δήμου Αθηναίων) βρίσκεται σε εξέλιξη και δεν προβλέπεται να τελειώσει πριν αργά το βράδυ. Οι δράσεις στο δρόμο προγραμματίζονται καθημερινά πρωί και απόγευμα από τους έξι κοινωνικούς λειτουργούς του δήμου που επισκέπτονται πιάτσες αστέγων με στόχο να τους παραπέμψουν σε ιατρικές και κοινωνικές υπηρεσίες του ή να καταγράψουν καινούργια περιστατικά ύστερα από επισήμανση κατοίκων που θέλουν να τύχουν φροντίδας. Η πανδημία, οπωσδήποτε, έχει δυσχεράνει κι άλλο το έργο τους.
Δύο βάρδιες κοινωνικών λειτουργών του ΚΥΑΔΑ βγαίνουν καθημερινά στο δρόμο.
Ο χάρτης των αστέγων στην πόλη παραμένει ρευστός και καθρεφτίζει σταθερά τις τρέχουσες κοινωνικό – πολιτικές συνθήκες. Η οικονομική κρίση που για δέκα, τουλάχιστον, χρόνια τροφοδοτούσε τους δρόμους της Αθήνας με νέους πληθυσμούς εξακολουθεί να ευθύνεται για τον κύριο όγκο ανέστιων. Ωστόσο, οι προσφυγικές ροές που καταλήγουν στην πρωτεύουσα δημιουργούν ανεξέλεγκτα εστίες αστέγων – κυρίως γιατί τα όποια προγράμματα στέγασης που τους καλύπτουν ολοκληρώνονται πριν μπορέσουν να βρουν μια καινούργια λύση. Μα ούτε και ο covid είναι άμοιρος συμβολής, πατώντας στα χνάρια της προηγούμενης οικονομικής ύφεσης.
Αυτή τη στιγμή, το προφίλ της αστεγίας περιγράφει κυρίως άνδρες μεγαλύτερους των 45 ετών, άτομα που χάνουν την δουλειά τους
Ήδη, τα κλιμάκια νοσηλευτών του ΕΟΔΥ σε συνεργασία με το ΚΥΑΔΑ δρομολογούν ελέγχους covid μεταξύ των κοινοτήτων των αστέγων, σε μια προσπάθεια να προλάβουν την διασπορά του ιού στο δημόσιο χώρο. Ωστόσο, η απόγνωση για την κάθε μέρα και το αδιέξοδο της περιθωριοποιημένης ζωής στο δρόμο στέκεται γι’ αυτούς τους ανθρώπους πολύ πιο ψηλά από την απειλή της επιδημίας. Στα στέκια τους, η χρήση μάσκας και οι κανονισμοί υγιεινής μοιάζουν ν’ αναφέρονται σε μιαν άλλη, παράλληλη πραγματικότητα.
Άνδρες μέσης ηλικίας το πλέον σύνηθες προφίλ αστέγου.
Αυτή τη στιγμή, το προφίλ της αστεγίας περιγράφει κυρίως άνδρες μεγαλύτερους των 45 ετών, άτομα που χάνουν την δουλειά τους και δεν μπορούν ν’ ανταποκριθούν στις ανάγκες της στέγασης, ανέργους που κανείς δεν προσλαμβάνει στα 50 ή στα 60 τους χρόνια και απέχουν χρόνια από την συνταξιοδότηση.
Ο Νίκος, μια διακριτική παρουσία των Εξαρχείων, είναι τυπικό δείγμα της τελευταίας κατηγορίας. Μοντέλο της Σχολής Καλών Τεχνών για περισσότερα από 30 χρόνια, απολύθηκε τον περασμένο Ιανουάριο. Κι ενώ βρίσκει κατά διαστήματα ένα κρεβάτι για να κοιμηθεί κι ένα μπάνιο για να πλυθεί σε σπίτια γνωστών και φίλων, στην ουσία είναι ένας νεοάστεγος. Θα είναι εκείνος που θα πλησιάσει το κλιμάκιο των κοινωνικών λειτουργών αναζητώντας, με χαρακτηριστική ευγένεια, βοήθεια στις υπηρεσίες του δήμου.
«Οι εξώσεις εξακολουθούν να δίνουν νέα περιστατικά αστεγίας που συνήθως συνδυάζονται με ανθρώπους οι οποίοι έχουν χάσει τους γονείς τους και δεν έχουν άλλους συγγενείς να τους υποστηρίξουν ή ανθρώπους που εμφανίζουν από προβλήματα υγείας. Το πλέον αποκαρδιωτικό είναι πως συναντάμε και ηλικιωμένους ανθρώπους στο δρόμο. Τις προάλλες φροντίσαμε έναν κύριο με άνοια, ο οποίος πλέον φιλοξενείται στο Πολυδύναμο Κέντρο και τώρα κινούνται οι διαδικασίες για να μπει σε γηροκομείο. Αλλά ήταν πολύ σκληρό» εξηγεί η Δήμητρα.
Η πανδημία έρχεται να προστεθεί στις αιτίες που οδηγούν ανθρώπους στο δρόμο.
Το πλαίσιο δυνατοτήτων του δήμου Αθηναίων άλλαξε ριζικά απέναντι στους αστέγους με την ίδρυση του Πολυδύναμου Κέντρου Αστέγων τον περασμένο Απρίλιο, εν μέσω καραντίνας. Αυτή ήταν και η θεμέλια λίθος των νέων προγραμμάτων που εγκαινιάστηκαν για την διαχείριση της αστεγίας στην πόλη – αν και όπως σημειώνει ο πρόεδρος του ΚΥΑΔΑ, ο ιατροδικαστής Γρηγόρης Λέων – μένουν πολλά να γίνουν.
«Βρισκόμαστε στη σωστή κατεύθυνση. Από την στιγμή που αναλάβαμε, εστιάσαμε στην καταγραφή των κενών στο σύστημα της αστεγίας και των ευπαθών ομάδων και προγραμματίσαμε άμεσα τις πιθανές λύσεις. Σήμερα, ένα χρόνο αργότερα, το ΚΥΑΔΑ από μικρός ατροφικός οργανισμός που ήταν, παρέχει μια σειρά υπηρεσιών που δεν είχαν υλοποιηθεί εδώ και δεκαετίες. Ανάμεσα τους, το Πολυδύναμο Κέντρο Αστέγων, ένα εμβληματικό έργο που θα μείνει ως κληροδότημα στην πόλη, με δυναμική φιλοξενίας 400 ατόμων, ένα κέντρο αναφοράς που πήρε εύσημα και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας» τονίζει ο κ. Λέων.
Αυτή τη στιγμή ο δήμος Αθηναίων παρέχει βραχεία στέγη σε 330 άτομα, με τις δυνατότητες του να φτάνουν στα 600
Στις δομές φιλοξενίας προστέθηκε ο Ξενώνας των Τοξικοεξαρτημένων «ύστερα από την διαπίστωση ότι οι μισοί άστεγοι της Αθήνας είναι χρήστες, συνεπώς δεν θα μπορούσαμε παρά να τους λάβουμε υπόψιν στο σχεδιασμό».
Μάλιστα, παρά τις συμπεριφορικές δυσκολίες του πληθυσμού στον οποίο αναφέρεται έχει ήδη σημαντική ανταπόκριση καθώς φιλοξενεί ήδη 90 άτομα με δυναμική φιλοξενίας 140. Τέλος, ανακαινίστηκε και ο Ξενώνας των Ηλικιωμένων που μπορεί να κοιμίσει στις εγκαταστάσεις του 60 γηραιούς αστέγους.
Καρδιοπαθής πατέρας υπό έξωση.
Αυτή τη στιγμή δηλαδή, ο δήμος παρέχει βραχεία στέγη σε 330 άτομα, με τις δυνατότητες του να φτάνουν στα 600. Έχοντας εξασφαλίσει μέσα σε ένα χρόνο τις χορηγίες εταιριών και οργανισμών που ξεπερνούν τα 2.5 εκατομμύρια ευρώ (ενώ μέχρι πρότινος οι χορηγίες δεν ξεπερνούσαν τις 400.000 ευρώ) το ΚΥΑΔΑ ετοιμάζεται να θέσει σε λειτουργία τριών νέων δομών σε αναφορά με την περίθαλψη αστέγων και ευπαθών ομάδων: Κοινωνικών Ιατρείων, Οδοντιατρείων και Ψυχικής Υγείας.
Πόσοι είναι οι άστεγοι της Αθήνας;Οι πιο πρόσφατες διεπιστημονικές έρευνες (2018) που έγιναν – σε μια προσπάθεια να καταμετρηθεί ο πληθυσμός των αστέγων εντός του δήμου Αθηναίων – τους υπολογίζει σε 500 άτομα. Αριθμός που, βεβαίως, πολύ απέχει από τις χιλιάδες που έχουν, κατά καιρούς, εκτιμήσει οι κοινωνικές οργανώσεις.
«Αναγνωρίζουμε ότι το προσφυγικό έχει επηρεάσει σημαντικά την πόλη, όμως σε αυτή τη φάση εστιάζουμε στους χρόνια αστέγους. Την ίδια ώρα, αποτρέπουμε άλλους δήμους της Αττικής να στέλνουν κόσμο στο κέντρο, ακριβώς επειδή δεν έχουν τις κατάλληλες δομές. Δεν υπάρχει άλλη λύση από το να μιμηθούν την καλή πρακτική του ΚΥΑΔΑ, ν’ αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της αστεγίας κι όχι να το μετακυλούν σε άλλες περιοχές. Σίγουρα, ο δήμος Αθηναίων δεν μπορεί να γίνει χωνευτήρι αστέγων» σημειώνει ο πρόεδρος του ΚΥΑΔΑ.
Επί της Πατησίων, επικρατούν τα στέκια των χρηστών και των αλκοολικών.
Πίσω στο δρόμο, η κατάσταση παραμένει δύσκολη. Στην πλατεία Αγίου Γεωργίου, στο Μεταξουργείο, στοιβαγμένα χαρτόκουτα σ’ ένα σκουριασμένο καρότσι προδίδουν την χρήση τους ως πρόχειρων κρεβατιών για τις επόμενες ώρες. Τέσσερις άνδρες και μια γυναίκα απλώνουν το χέρι στο μεσημεριανό που τους προσφέρουν οι κοινωνικοί λειτουργοί του δήμου. Ένας από αυτούς, σίγουρα πάνω από 60, έχει πρόσφατα ξαναγυρίσει στην αστεγία. Διέμενε στο Πολυδύναμο Κέντρο μα έφυγε γιατί βρισκόταν σε διαρκή σύγκρουση με τον συγκάτοικο του: «Με ενοχλούσε. Μου ζητούσε συνέχεια χαρτζιλίκι για τσίπουρο» ομολογεί μα σκοπεύει, όπως δηλώνει, να καταθέσει ξανά αίτημα φιλοξενίας.
Μια ολόκληρη οικογένεια ζει στις ράγες του Ηλεκτρικού.
Από το Μεταξουργείο και κάτω, στους δρόμους της πόλης απλώνεται ένα πολύχρωμο ποτάμι ανθρώπων, πολλοί από αυτούς σε μεγάλη ανάγκη. Κολωνός, Αχαρνών, Μιχαήλ Βόδα, Πατήσια, Πλατεία Αμερικής, πλατεία Κυψέλης. Στον Κολωνό, η Δήμητρα και η Ρούλα αναζητούν έναν εν δυνάμει άστεγο.
Οι διαδικασίες εισαγωγής έχουν πλέον απλοποιηθεί αρκετά, ώστε να μην είναι ικανές να αποθαρρύνουν τους αστέγους από την επικοινωνία με τις υπηρεσίες του δήμου
Εμφανίζεται – τι οξύμωρο – με τα κλειδιά του σπιτιού του στο χέρι. Καρδιοπαθής εδώ και έξι χρόνια, με πλούσιο χειρουργικό ιστορικό, μια γηραιά μητέρα, τη γυναίκα του που κάνει δουλειές του ποδαριού κι ένα κοριτσάκι μαθήτρια Δημοτικού, ζει με την δαμόκλειο σπάθη της έξωσης εδώ και επτά μήνες. Είναι αποφασισμένος να μπει στο Πολυδύναμο Κέντρο μαζί με την κόρη του, αφού προηγουμένως χειρουργηθεί ξανά. Η ομάδα του ΚΥΑΔΑ τον κατευθύνει για τα έγγραφα που πρέπει να συγκεντρώσει και τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί. «Είναι αρκετές οι περιπτώσεις που βρίσκονται στο όριο της αστεγίας, σε μια επικίνδυνη μετάβαση· από τη στέγαση στο τίποτα» παρατηρούν οι δυο νεαρές κοινωνικές λειτουργοί.
Από την πλευρά του, ο κ. Λέων υπενθυμίζει, πως οι διαδικασίες εισαγωγής έχουν πλέον απλοποιηθεί αρκετά, ώστε να μην είναι ικανές να αποθαρρύνουν τους αστέγους από την επικοινωνία με τις υπηρεσίες του δήμου. Σε αυτό, κάποτε η παρουσία των κοινωνικών λειτουργών βοηθάει, κάποτε όχι.
«Αισθάνομαι ότι βοηθάει – τουλάχιστον κάποιους – να νιώθουν πως υπάρχει ένας άνθρωπος που μπορεί να τους ακούσει, που δείχνει να τους κατανοεί. Ειδικά όταν οι περισσότεροι είναι τόσο ταλαιπωρημένοι και δεν έχουν κουράγιο να προσπαθήσουν. Ή όταν έχουν απαιτήσεις που δεν μπορούν να ικανοποιηθούν. Ασφαλώς και υπάρχουν άστεγοι που δεν είναι συνεργάσιμοι» παρατηρεί η Ρούλα.
Στάση στην Αχαρνών.
Βαθιά στην Αχαρνών, δίπλα σ’ ένα εκκλησάκι του Αγίου Ελευθερίου, κείτεται το σώμα ενός άνδρα. Σε λήθαργο καθώς είναι, τυλιγμένος σε μια κουβέρτα, μοιάζει ν’ αγνοεί τη γυναικεία φωνή που του φέρνει ένα πιάτο φαγητό. Στην πλατεία Κύπρου πάλι, επί της Πατησίων, η αστεγία έχει συγκεκριμένο πρόσωπο: Άνδρες και γυναίκες στην πλειονότητα τους τοξικομανείς και αλκοολικοί. Από νωρίς, έχουν μοιραστεί στα παγκάκια, άλλοι με το κεφάλι κρυμμένο στα χέρια, άλλοι σχηματίζοντας παρέες. Καμία διάθεση γι’ αλληλεπίδραση με την ομάδα του ΚΥΑΔΑ, ίσως μόνο κάποια άνευρα «ευχαριστώ» για τα ζεστά μακαρόνια με κιμά που αφήνουν πίσω τους.
Η εικόνα που στοιχειώνει το street working: Δύο αδερφάκια νηπιακής ηλικίας κοιμούνται στο δρόμο.
Αντίθετα, στον σταθμό του Αγίου Νικολάου, οι δύο κοινωνικές λειτουργοί φτάνουν ύστερα από έκκληση για βοήθεια. Μια κάτοικος της περιοχής τους έχει ενημερώσει για μια άστεγη οικογένεια που ζει εκεί, εδώ και κάποιες μέρες. Τους εντοπίζουν σε μιαν άκρη της υπέργειας γέφυρας, πάνω από τις γραμμές του τρένου. Μιλάει μόνο ο άνδρας, ο πατέρας της οικογένειας. Δυο πιτσιρίκια, κρύβονται πίσω από τις γάμπες του, όταν δεν κυλιούνται στο έδαφος παιχνιδιάρικα. Εκείνη, η γυναίκα του, με τα μεγάλα σχιστά μάτια, μένει αμίλητη, σχεδόν επιφυλακτική. Στην αγκαλιά της ένα μωρό, όχι μεγαλύτερο από έξι μηνών, σκάει χαμόγελα στους νέους επισκέπτες. Αφγανικής καταγωγής, χωρίς χαρτιά – αφού, όπως λένε, έπεσαν θύματα κλοπής – βρίσκονται στο δρόμο, από την στιγμή που έληξε το πρόγραμμα στέγασης τους. Το επόμενο πρωινό, ο πατέρας δρομολογεί ν’ απευθυνθεί στο Κέντρο Ένταξης Μεταναστών, με αμφίβολη έκβαση.
Οι δύο κοινωνικές λειτουργοί του ΚΥΑΔΑ, λίγο πριν επιβιβαστούν στο βανάκι του street working.
Δεν είναι εύκολο να συνεχίζεις την ιχνηλάτιση αστέγων στην πόλη, ξέροντας πως ένα μωρό της αγκαλιάς (και σίγουρα πολλά ακόμα) κοιμάται στο δρόμο ή στηρίζεται στην καλοσύνη των ξένων. Εξάλλου, η πόλη δεν δείχνει πάντα αλληλεγγύη στην αστεγία.
Βασική παραδοχή των έμπειρων υπηρεσιών που διαχρονικά συνδράμουν στη μεγάλη πληγή της αστεγίας είναι πως μπορεί να συμβεί στον καθέναν
Πλάι σ’ αυτούς που νοιάζονται ή ζητούν οδηγίες από τις κοινωνικές υπηρεσίες του δήμου για να συνδράμουν ανθρώπους σε παρόμοια ανάγκη, υπάρχουν κι εκείνοι που τις καλούν για να απεμπλακούν από το μείζον, οπωσδήποτε, πρόβλημα· γιατί ένας άστεγος κλείνει την είσοδο ενός καταστήματος και «κάνει ζημιά».
Για την ώρα, οι επιτόπιες παρεμβάσεις γίνονται υπό ήπιες καιρικές συνθήκες, που δεν γεννούν επιπλέον ζητήματα. Όταν, όμως, έρχεται ο χειμώνας – και παρότι χώροι του δήμου ανοίγουν κάτω από ακραίες καιρικές συνθήκες για τη φιλοξενία των ανέστιων – η προσπάθεια των κοινωνικών λειτουργών κάμπτεται.
«Πως να παρηγορήσεις ή να ενθαρρύνεις κάποιον που κοιμάται στους 4 βαθμούς Κελσίου να κινητοποιηθεί; Είναι πολύ δύσκολο» εξηγούν. «Απλώς δεν το βάζουμε κάτω γιατί η αστεγία αφορά τον καθένα μας». Πράγματι, η βασική παραδοχή των έμπειρων υπηρεσιών που διαχρονικά συνδράμουν στη μεγάλη πληγή της αστεγίας είναι πως μπορεί να συμβεί στον καθέναν: Σ΄αυτόν που θα μείνει άνεργος, που θα χάσει το σπίτι του γιατί δεν μπόρεσε ν’ αποπληρώσει το στεγαστικό, σ’ αυτόν που θ’ ασθενήσει απροσδόκητα χωρίς να τύχει της αρωγής κανενός, σ’ αυτόν που ο κοινωνικός περίγυρος έχει απορρίψει.
