Μεταμορφώθηκε η Ελλάδα από το Σχέδιο Μάρσαλ;

Ο Τζορτζ Μάρσαλ γεννήθηκε στα τέλη του 20ου αιώνα στην Πενσυλβανία και στα 21 του χρόνια ήταν συνταγματάρχης στο Δυτικό Μέτωπο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στον Β’ Παγκόσμιο είχε, κιόλας, γίνει στρατηγός του αμερικανικού επιτελείου και, σύμφωνα με τον Βρετανό πρωθυπουργό Ουίνστον Τσόρτσιλ, υπήρξε «ο αρχιτέκτονας της νίκης» κατά των Γερμανών. Όμως, έμελλε να μείνει στην παγκόσμια Ιστορία ως υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ της κυβέρνησης Τρούμαν. Το όνομα του, εξάλλου, είναι ταυτισμένο με το μεγαλύτερο σχέδιο οικονομικής βοήθειας και ανασυγκρότησης στην σύγχρονη δυτική επικράτεια. Θα το αποκάλυπτε σε μια ομιλία του στο Χάρβαντ, το 1947.

Αυτό το κομβικό ιστορικό σημείο για το μεταπολεμικό ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και οι άρρηκτοι (έκτοτε) δεσμοί που θα έχτιζε η Αμερική με την Ευρώπη γίνεται αντικείμενο θεατρικής έρευνας στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Η σκηνοθέτρια Νατάσα Τριανταφύλλη, συνδεδεμένη με δύσκολες δραματουργίες (από τον Σάμιουελ Μπέκετ και στον Σοφοκλή ως τον Φίοντορ Ντοστογιέφσκι) και εξίσου ανοίκειες θεματικές (όπως η Θεωρία των Πάντων του Στίβεν Χόγκιν που ανέβηκε υπό τον τίτλο «Το χρονικό του χρόνου») αναζητεί αυτή τη φορά, με την ίδια περιέργεια, τροφή σε μια κοινωνική και πολιτική στιγμή που θα άλλαζε άρδην το μέλλον της ισοπεδωμένης Ευρώπης. Ονομάζει την παράσταση της «Σχέδιο Μάρσαλ – A path of perspectives» (Ένα μονοπάτι προοπτικών).

Η σκηνοθέτρια της παράστασης, Νατάσα Τριανταφύλλη.

Ο Μάρσαλ συλλάμβανε το σχέδιο μιας ταχείας αναδόμησης και γενικότερης οικονομικής ανασυγκρότησης των πληγέντων, από τη ναζιστική εισβολή, χωρών· μεταξύ των οποίων και της Ελλάδας. Το σχέδιο είχε πολλούς κρίσιμους στόχους: Αφενός την αναχαίτιση της ρωσικής επιρροής σε ευάλωτες (μεταπολεμικά) χώρες της Ευρώπης και αφετέρου την διασπορά της αμερικανικής πολιτικής ιδεολογίας και κουλτούρας σε μια ήπειρο που, εν πολλοίς, θα ξαναχτιζόταν εκ βάθρων. «Με τον φασισμό να έχει ηττηθεί δεν υπήρχε ένα ισχυρό μοντέλο κράτους στην Ευρώπη. Στην πραγματικότητα, οι Αμερικανοί λάνσαραν ένα μοντέλο συνεργασίας κράτους – αγοράς. Είχαν ανάγκη από μια Ευρώπη ισχυρή με όρους οικονομικής συναλλαγής. Αυτό έβαζε και τα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αν το καλοσκεφτεί κανείς. Ήταν ευφυές και διορατικό το σχέδιο γιατί έτσι θα κατασκεύαζαν μια αγορά ικανή να συντηρήσει την ροή του, ολοένα και ανερχόμενου, Καπιταλισμού», παρατηρεί η σκηνοθέτιδα της παράστασης.

Νατάσα Τριανταφύλλη: Το γεγονός πως από το σημείο μηδέν έγινε μια προσπάθεια για να μεταβληθεί μια κατάσταση προς τα κάπου, για να σταθεί ξανά η Ελλάδα στα πόδια της, είναι αναμφίβολα ένα turning point της σύγχρονης ελληνικής περιπέτειας

Μολονότι δεν είχε ένα κείμενο στα χέρια της, παρά μόνο ιστορικά στοιχεία, καταγεγραμμένα και από τις δύο «πλευρές» της Ιστορίας, η Τριανταφύλλη επένδυσε σε αυτό το εγχείρημα συνεπαρμένη «από τους σπόρους που έριξε αυτή η γιγαντιαία προσπάθεια, από όσα τελικά συνέβησαν, τα οποία – με έναν τρόπο – περιέγραφαν την επανίδρυση του ελληνικού κράτους. Αυτή η συνθήκη, το γεγονός πως από το σημείο μηδέν έγινε μια προσπάθεια για να μεταβληθεί μια κατάσταση προς τα κάπου, για να σταθεί ξανά η Ελλάδα στα πόδια της, είναι αναμφίβολα ένα turning point της σύγχρονης ελληνικής περιπέτειας».

Δάφνη Αλεξάντερ και Νικόλας Μαραζιώτης.

Η στρατηγική θέση της Ελλάδας, όπως δήλωνε πριν από 15 χρόνια, ένας εκ των Αμερικανών εποπτών των έργων, ο Τζέιμς Γουόρεν στάθηκε καθοριστική στο ενδιαφέρον των ΗΠΑ για την ανασυγκρότηση της χώρας. Μέχρι και την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η γεωπολιτική θέση της Ελλάδας αξιολογούνταν ως ιδιαιτέρως κρίσιμη.

Στα δραστικά μέτρα που πάρθηκαν στο πλαίσιο του σχεδίου Μάρσαλ – φυσικά με τους αμερικανικούς όρους και προδιαγραφές – αποκαταστάθηκαν οι τηλεπικοινωνίες, το δίκτυο μεταφορών, το οδικό δίκτυο, ξαναχτίστηκαν γεφύρια και λιμάνια δημιουργήθηκε ένα ενιαίο σύστημα παραγωγής και παροχής ηλεκτρικής ενέργειας, στηρίχτηκε δυναμικά ο τομέας της γεωργίας και της δημόσιας υγείας.

Μέσα από μια μεγάλη έρευνα που διήρκησε περί των 1.5 χρόνο, βασισμένη στο ημερολόγιο του προεδρικού απεσταλμένου Πολ Πόρτερ (καθώς και την αποστομωτικά επίκαιρη έκθεση που συνέταξε) με την συνεργασία της Δήμητρας Μητροπούλου στην σύνθεση του κειμένου και της Έλενας Τριανταφυλλοπούλου στην δραματουργία, η Νατάσα Τριανταφύλλη συνέθεσε ένα κείμενο εννέα σκηνών που παραπέμπει σε θέατρο ντοκουμέντο, υιοθετεί σποραδικά τη συνθήκη της μυθοπλασίας, αλλά κυρίως έλκεται από το στοιχείο της ποίησης. «Η γνώση είναι ανοιχτή στην ποίηση· αλλά εμπιστευόμαστε την αξιοπιστία των πληροφοριών. Η παράσταση ξεκινάει από την μεταπολεμική Ελλάδα, το σκηνικό καταστροφής που αντίκρυσαν οι Αμερικανοί, τί σκέφτηκαν, τί κατάφεραν να υλοποιήσουν, τί πήγε καλά και τί όχι» λέει.

Η Δήμητρα Μητροπούλου και ο μικρός Κωνσταντίνος Σάρδης.

Η σκηνοθέτιδα διαβάζει τα γεγονότα, όπως αποκαλύπτει και ο υπότιτλος της παράστασης, ως μια δυνατότητα προοπτικής· αφού «είχε κάτι το μπεκετικό όλο αυτό, οι Έλληνες περίμεναν να έρθει κάτι καλύτερο, περίμεναν καλύτερες μέρες» σχολιάζει. Φυσικά, δεν μένει εκτός κειμένου και ο στοχασμός για την βίαιη αναχαίτιση της Αριστεράς δια μέσου του αμερικανικού σχεδίου, την συμβολή των Αμερικανών στην έκβαση του Εμφυλίου που εξελισσόταν την ίδια στιγμή – καθώς επιδίωκαν την άμεση λήξη του – το αντιαμερικανικό κίνημα που προέκυψε στην συνέχεια της ελληνικής ιστορίας και τις γενικότερες επιπτώσεις που είχε η αμερικανική κυριαρχία στις λειτουργίες του ελληνικού κράτους. «Μας απασχολεί πολύ στην παράσταση τι σημαίνει να βλέπεις το ίδιο πράγμα από διαφορετική θέση· ένα γεγονός ερμηνεύεται αλλιώς, ανάλογα με αυτόν που το κοιτάζει και την θέση από την οποία το εξετάζει», τονίζει η Νατάσα Τριανταφύλλη. Γι’ αυτό και οι ήρωες της, μυθοπλαστικά πρόσωπα τα περισσότερα, αντιπροσωπεύουν τις διαφορετικές εκδοχές αξιολόγησης του σχεδίου μέσα στην ελληνική κοινωνία.

Παρόλα αυτά, η ίδια αναγνωρίζει στο σχέδιο Μάρσαλ έναν τεράστιο όγκο δυνατοτήτων. «Η χώρα κινητοποιήθηκε κοινωνικά – σε μεγάλη και μικρότερη κλίμακα – και πολιτικά. Αυτές οι ωσμώσεις κληροδότησαν εξελίξεις μεγάλης δυναμικής. Εξάλλου, η Αμερική ως κράτος είχε θεμελιωθεί πάνω στις έννοιες της αγοράς. Το φιλοσοφικό της διακύβευμα την έσπρωχνε διαρκώς προς τα μπρος για να τις εξυπηρετήσει».

Άρης Μπαλής και Δήμητρα Μητροπούλου.

Για τις ανάγκες της παράστασης – και παρά τις συχνές σταθερές της συνεργασίες με Έλληνες ηθοποιούς – η Νατάσα Τριανταφύλλη συνθέτει μια φρέσκια διανομή αποτελούμενη (αλφαβητικά) από τους Δάφνη Αλεξάντερ, Νικόλα Μαραζιώτη, Δήμητρα Μητροπούλου και Άρη Μπαλή – καθώς, όπως και για την ίδια την ιδέα του έργου, μοιάζει να έλκεται από αντιθετικές δυνάμεις. «Η συνύπαρξη μπορεί να είναι δύσκολη στα πρώτα βήματα, αλλά τελικά η αλληλεπίδραση ανθρώπων από διαφορετικά περιβάλλοντα είναι γόνιμη. Είναι πρόκληση να βγαίνεις από τη ζώνη ασφαλείας σου και να πρέπει να εργαστείς μακριά από οικείους κώδικες». Αυτό βέβαια, της το υπαγορεύει και το ίδιο το έργο που αποφάσισε να σκηνοθετήσει: Θέατρο για ένα δρόμο προοπτικών.